Co może straż gminna, czyli rzecz o meandrach stosowania prawa

Warszawa. Ilość niemal nigdy nie chodzi w jednej parze z jakością. Ta powszechnie dostrzegana w życiu codziennym zasada odnosi się także do stanowienia, a w konsekwencji do stosowania prawa. W naszej ojczyźnie wiara w moc stanowionego prawa jest zaskakująco wielka. Może dlatego o Polsce mówi się czasem jako kraju nieustającej legislacji. O niektórych konsekwencjach takiej legislacji specjalnie dla witryny „Teksty & pejzaże” napisał prokurator Krzysztof Domagała.

 

*  *  *

Krzysztof Domagała*

Uprawnienia straży gminnej (miejskiej) do realizacji prawa oskarżyciela publicznego w sprawach o wykroczenia z art. 96 § 3 k.w. – wątpliwości na tle orzecznictwa Sądu Najwyższego.

Ustawodawca w art. 96 § 3 kodeksu wykroczeń określił odpowiedzialność za wykroczenie, polegające na odmowie wskazania przez właściciela pojazdu lub inną osobę prawnie nim dysponującą, kierującego w chwili popełnienia wykroczenia w ruchu drogowym.

Z kolei, art. 78 ust. 4 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2012 r., poz. 1137 z późn. zm.) nakłada na właściciela lub posiadacza pojazdu obowiązek wskazania na żądanie uprawnionego organu, komu powierzył pojazd do kierowania lub używania w oznaczonym czasie, chyba że pojazd został użyty wbrew jego woli i wiedzy przez nieznaną osobę, czemu nie mógł zapobiec.

Niewątpliwie straż miejska (gminna) na podstawie art. 129b ust. 3 pkt 7, wprowadzonym do ustawy Prawo o ruchu drogowym nowelą z dnia 29 października 2010 r. (Dz. U. Nr 225, poz. 1466), z mocą od dnia 31 grudnia 2010 r., jest uprawniona do żądania od zobowiązanego udzielenia informacji, kto w krytycznym czasie użytkował pojazd o konkretnym numerze rejestracyjnym.

Korzystając z tego uprawnienia straż gminne (miejskie), dokonując oceny zachowań osób wezwanych do udzielenia informacji o osobie kierującego, w wielu sprawach skierowały wnioski o ukaranie do sądu o popełnienie wykroczenia z art. 96 § 3 k.w. Sądy rejonowe i wielokrotnie sądy okręgowe, działające jako odwoławcze uznawały za skuteczne uprawnienia straży gminnej (miejskiej), do kierowania w tym zakresie wniosków o ukaranie, wskutek czego szereg obwinionych prawomocnie skazano.

Prosta pozornie kwestia okazała się jednak bardziej skomplikowana. W zakresie tego umocowania prawnego straży gminnej (miejskiej), dostrzegł problem natury prawnej między innym prof. dr hab. Artur Mezglewski, który wyraził pogląd, że straże miejskie (gminne) są uprawnione do żądania wskazania komu powierzony został pojazd do używania lub kierowania w określonym czasie, lecz strażnicy nie posiadają jednak kompetencji do wnoszenia wniosków o ukaranie w zakresie czynu z art. 96 § 3 k.w. przeciwko osobom, które nie udzieliły żądanych informacji. Nie mogą też pełnić funkcji oskarżyciela publicznego w tego typu sprawach (por. Artur Mezglewski, „Uprawnienia straży miejskich wobec właścicieli (posiadaczy) pojazdów a kontrola ruchu drogowego”, opubl. www.prawonadrodze.org.pl, dnia 04.03.2013). Nie od rzeczy będzie tu dodać, że prof. dr hab. Artur Mezglewski jest Kierownikiem Katedry Prawa Komunikacyjnego Uniwersytetu Opolskiego.

Również Rzecznik Praw Obywatelskich dostrzegł ów problem i wywiódł szereg kasacji do Sądu Najwyższego, podnosząc że straże miejskie (gminne), pomimo, że posiadają prawo do żądania wskazania komu powierzony został pojazd do używania lub kierowania w określonym czasie, lecz strażnicy ci nie posiadają jednak kompetencji do wnoszenia wniosków o ukaranie w zakresie czynu z art. 96 § 3 k.w. przeciwko osobom, które nie udzieliły żądanych informacji, co oznacza że w takim przypadku zachodzi okoliczność wyłączająca postępowanie sądowe w postaci braku skargi uprawnionego oskarżyciela.

W 2013 i 2014 roku (wg. stanu na dzień 17.06.2014 r.) Sąd Najwyższy rozpoznał merytorycznie 4 kasacje Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczące prawomocnych skazań za czyny z art. 96 § 3 k.w., orzekając następująco:

1. w sprawie o sygn. IIIKK431/13 i sygn. III KK432/13, wyrokami z dnia 12.12.2013 r. Sąd Najwyższy uwzględnił wymienione kasacje, uchylił prawomocne wyroki skazujące i umorzył postępowania sądowe dotknięte bezwzględnymi przyczynami odwoławczymi z art. 104 § 1 pkt 7 k.p.s.w., z uwagi na wystąpienie negatywnej przesłanki procesowej, określonej w art. 5 § 1 pkt 9 k.p.s.w.

W odniesieniu do kontroli ruchu drogowego uprawnienia straży gminnej (miejskiej) wynikają z art. 11 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o strażach gminnych który stanowi, że do zadań straży należy czuwanie nad porządkiem i kontrola ruchu drogowego – w zakresie określonym w przepisach o ruchu drogowym. Normą ustawową, określającą kompetencje straży gminnych (miejskich) w obszarze kontroli ruchu drogowego jest art. 129b ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym.

Sąd Najwyższy podkreślił, że zgodnie z art. 129b ust. 2 pkt.1 i 2 cyt. ustawy strażnicy gminni (miejscy) uprawnieni są do wykonywania kontroli ruchu drogowego wyłącznie wobec kierującego pojazdem oraz uczestnika ruchu drogowego naruszających określone przepisy ruchu drogowego, natomiast nie mają uprawnień kontrolnych w stosunku do właściciela lub posiadacza pojazdu, jeżeli nie wykazuje się jego sprawstwa w tym zakresie (opubl. www.sn.pl/orzecznictwo).

2. w sprawie o sygn. III KK451/13 wyrokiem z dnia 29.04.2014 r. Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i na podstawie art. 5 § 1 pkt 9 k.p.s.w. umorzył postępowanie, podkreślając podobnie, jak w powyżej przywołanych judykatach, że straż miejska wykroczyła poza zakres swoich uprawnień ustawowych, skutkiem tego wydany w sprawie wyrok skazujący zapadł w sytuacji braku skargi uprawnionego oskarżyciela. Konstatując, Sąd Najwyższy stwierdził, że kompetencje straży gminnych (miejskich) w obszarze ruchu drogowego określa art. 129b ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym, który to przepis, mimo kilkakrotnej nowelizacji, nie poszerzył jednak uprawnień straży gminnych (miejskich) w zakresie kierowania wniosków o ukaranie o czyn z art. 96 § 3 k.w. (opubl. www.sn.pl/orzecznictwo).

3. w sprawie o sygn. V KK378/13 postanowieniem z dnia 02.04.2014 r. Sąd Najwyższy w identycznej sprawie nie uwzględnił kasacji Rzecznika Praw Obywatelskich, stwierdzając między innymi, że nowelizacja art. 17 § 3 k.p.s.w. i art. 129b Prawa o ruchu drogowym dokonana ustawą z dnia 20.10.2010 r. o zmianie ustawy Prawo o ruchu drogowym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2010 r. Nr 225, poz. 1466) przyznała z dniem 31.12.2010 r. strażom gminnym (miejskim) uprawnienia oskarżyciela publicznego w zakresie czynów z art. 96 § 3 k.w. Sąd Najwyższy nie podzielił poglądów prawnych innych składów orzekających w sprawach o sygn.III KK431/13 i III KK432/13, przeprowadzając w tym zakresie stosowny wywód prawny. W uzasadnieniu rzeczonego postanowienia Sąd Najwyższy odwołał się między innymi do „zbieżnego” poglądu prof. dr hab. Ryszarda Stefańskiego (opubl. www.sn.pl/orzecznictwo), wybitnego znawcy zagadnień bezpieczeństwa ruchu drogowego, autora wielu komentarzy poświęconych tej problematyce.

We wskazanym postanowieniu o sygn. V KK 378/13 Sąd Najwyższy prawdopodobnieprzez przeoczenie nie odniósł się do skrajnie odmiennego poglądu prof. dr hab. Artura Mezglewskiego. Taka „konfrontacja” rozbieżnych poglądów przedstawicieli doktryny, byłaby zapewne ciekawa i godna poznania.

W rezultacie – co łatwo zauważyć – doszło do skrajnej rozbieżności w orzecznictwie Sądu Najwyższego.

Rozpoznając kolejną kasację Rzecznika Praw Obywatelskich o wykroczenie z art. 96 § 3 k.w. w dniu 6 maja 2014 r., w sprawie sygn. akt V KK403/13 Sąd Najwyższy działając na podstawie art. 59 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (j.t. Dz.U.2013, poz.499.), uznając że przy rozpoznawaniu kasacji wyłoniły się poważne wątpliwości co do wykładni prawa postanowił odroczyć rozpoznanie sprawy i przedstawić do rozstrzygnięcia powiększonemu składowi Sądu Najwyższego następujące zagadnienie prawne: „Czy wobec treści art. 129b ust. 2 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (j.t. Dz. U z 2012, poz.1137), po zmianie art. 17 § 3 k.p.s.w., z dniem 31 grudnia 2010 r. straż gminna (miejska) uzyskała uprawnienie oskarżyciela publicznego w ujawnionych w trakcie prowadzenia czynności wyjaśniających sprawach o wykroczenie zart. 96 § 3 k.w.?”

Dla porządku dodać należy, że postanowieniem z dnia 14 marca 2014 r., sygn. akt V Kz l06/14 Sąd Okręgowy w… rozpoznając sprawę  obwinionego o wykroczenie z art. 96 § 3 k.w. na skutek zażalenia wniesionego przez Straż Miejską w … na postanowienie Sądu Rejonowego  w … o umorzeniu postępowania, na podstawie art. 441 § l k.p.k. w zw. z art. 109 k.p.s.w. postanowił przekazać do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu w Warszawie zagadnienie prawne, wymagające zasadniczej wykładni ustawy w brzmieniu: Czy zwrot „w tym w trakcie prowadzenia czynności wyjaśniających”, wprowadzony art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 29 października 2010 r. (Dz. U. Nr 225 poz. 1466) do przepisu art. 17 § 3 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, może upoważnić straż gminną (miejską) do wykonywania uprawnień oskarżyciela publicznego w sprawcach o wykroczenia z art. 96 § 3 kodeksu wykroczeń?

Do chwili obecnej Sąd Najwyższy nie przedstawił w tych kwestiach swojego stanowiska, które niewątpliwie będzie miało wpływ na dalszą praktykę orzeczniczą sądów.

Dostrzec jednak należy, że stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy zarówno w trybie art. 59 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym, jak i w trybie art. 441 § l k.p.k. w zw. z art. 109 k.p.s.w. będą miały wpływ na sądy niższego rzędu w nieco ograniczonym zakresie. Wedle art. 441 § 3 k.p.k. uchwały Sądu Najwyższego zapadłe w wyniku rozpoznania zagadnienia prawnego przekazanego przez sąd odwoławczy są zgodnie wiążące jedynie „w danej sprawie”.

Powyższe oznacza, że w innych sprawach, zgodnie z zasadą samodzielności jurysdykcyjnej każdego sądu wyrażonej w art. 8 k.p.k. w zw. z art. 8 k.p.s.w., zagadnienia prawne, a także faktyczne są rozstrzygane przez tenże sąd samodzielnie.

Celowym jest w tym miejscu odwołanie się do postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 13 listopada 2007 r., w którym to orzeczeniu stwierdzono, że nie jest obrazą prawa opowiedzenie się przez konkretny sąd za określonym stanowiskiem reprezentowanym w doktrynie  i orzecznictwie z przytoczeniem stosownej argumentacji i nieuwzględnienie innego poglądu w danej materii, nawet, gdy przedmiotem zarzutu rażącego naruszenia prawa, jest stosowanie określonego przepisu w sposób sprzeczny z uchwałą Sądu Najwyższego, podjętą w innej sprawie, to zarzut taki może być uznany tylko wtedy za zasadny, gdy pogląd sądu orzekającego nie został logicznie i wyczerpująco uzasadniony (por. post. SN z dnia 13 listopada 2007 r.,V KK287/07LEX nr 332943).

Tak więc przedstawiona powyżej problematyka budzi poważne wątpliwości interpretacyjne, o czym świadczy rozbieżność w orzecznictwie sądów szczebla rejonowego, okręgowego i wreszcie Sądu Najwyższego.

Czas pokaże, czy zajęte w przyszłości stanowiska przez Sąd Najwyższy, w sposób  jednoznaczny usuną wątpliwości, czy też nie. Być może jedynym skutecznym rozwiązaniem eliminującym w tym zakresie skrajnie rozbieżne interpretacje, będzie kolejna nowelizacja stosownych przepisów ustaw.

*  *  *

*Autor jest prawnikiem, absolwentem Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Wrocławskiego. Na uczelni tej ukończył też studia podyplomowe z zakresu kryminalistyki. Odbył także studia z zakresu Administracji Publicznej w Unii Europejskiej oraz Zamówień Publicznych w Studium Prawa Europejskiego w Warszawie. W przeszłości był Prokuratorem Rejonowym oraz Zastępcą Prokuratora Okręgowego w Jeleniej Górze. Wykonywał także zawód radcy prawnego. Od stycznia 2011 r. pełni obowiązki w Departamencie Postępowania Sądowego Prokuratury Generalnej.