Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości [MTS]

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości [MTS]  Jest sukcesorem Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej [STSM] utworzonego jeszcze w 1922 r. pod egidą Ligi Narodów. Stanowi najważniejszy organ sądowy Organizacji Narodów Zjednoczonych. Istnieje od 1945 r., a jego siedzibą jest Haga. MTS jest sądem powołanym do rozstrzygania sporów pomiędzy państwami i orzeka na wniosek tych państw. Wyjątkowo jednak, interesy prywatne mogą stać się przedmiotem postępowania przed Trybunałem w przypadku, kiedy dane państwo przejmuje sprawę jednego ze swoich obywateli i występuje z jego skargą przeciwko innemu państwu. Niezależnie od tego Trybunał zajmuje się wydawaniem opinii o różnego rodzaju zagadnieniach prawnych ważnych dla organów lub organizacji wyspecjalizowanych ONZ.

Źródłami prawa stosowanym przez Trybunał Haski są przede wszystkim konwencje i umowy międzynarodowe. MTS wydaje jednak rozstrzygnięcia mając na uwadze zwyczaj międzynarodowy i ogólne zasady prawa. Pomocniczo posługuje się także klasycznym orzecznictwem sądowym i opiniami najznakomitszych przedstawicieli nauki prawa. Za zgodą spierających się państw Trybunał może orzekać na zasadzie słuszności, bez odwołania się do jakichkolwiek konkretnych norm czy zasad prawnych.

Urzędowymi językami MTS-u jest angielski i francuski. W jego skład wchodzi 15 sędziów wybranych na okres 9 lat przez Zgromadzenie Ogólne i Radę Bezpieczeństwa ONZ bezwzględną większością głosów. Członkowie Trybunału dobierani są według specyficznego klucza kulturowego i reprezentują wszystkie zasadnicze systemy prawne świata. Sędziowie Trybunału nie mogą zajmować jakichkolwiek stanowisk politycznych czy administracyjnych i nie są związani stanowiskiem macierzystego kraju. Korzystają z praw i immunitetów dyplomatycznych.

Co trzy lata następuje odnowienie jednej trzeciej składu sędziowskiego. Sędziowie mogą być jednak wybierani ponownie. Nie ma możliwości reprezentowania danego państwa jednocześnie przez dwóch sędziów. Aktualnie w składzie nie ma przedstawiciela Polski. W przeszłości nasz kraj reprezentowali Bohdan Winiarski, który w latach 1961-1964 sprawował urząd prezesa MTS-u i Manfred Lachs [1967-1993]. Jurysdykcji MTS podlega przede wszystkim około 200 państw członkowskich Organizacji Narodów Zjednoczonych, które z samego faktu przynależności do tej organizacji są stronami Statutu Trybunału. Jednak także inne państwa, które przystąpiły do Statutu Trybunału, ale nie podpisały Karty ani nie stały się członkami Organizacji Narodów Zjednoczonych mogą pozywać i być pozywane przed ten sąd. Warto może tu nadmienić, że Karta NZ jako zasadniczą metodę rozstrzygania sporów międzynarodowych wskazuje właśnie postępowanie sądowe.

Warunkiem wydania rozstrzygnięcia jest deklaracja strony sporu o uznaniu właściwości MTS. Formą rozstrzygnięcia jest wyrok. Ma on moc wiążącą dla stron sporu, jest ostateczny i nie przysługuje od niego żaden środek zaskarżenia. Jednak postępowanie może zostać wznowione w przypadku odkrycia nowego istotnego faktu, który w chwili wydawania wyroku nie był znany ani Trybunałowi ani stronie żądającej jego zmiany. W przeciwieństwie do wyroków, opinie doradcze nie mają mocy wiążącej i nie wiążą wnioskodawców swoją treścią. Dostrzega się jednak ich znaczenie naukowe i praktyczny wpływ na rozwój stosunków międzynarodowych. Są one publikowane jednocześnie ze zdaniem odrębnym [tzw. votum separatum], a nawet indywidualnymi opiniami sędziów w danej sprawie.

Przykładem ciekawego wyroku wydanego przez Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w 1962 r. jest wyrok w sprawie sporu pomiędzy Tajlandią, a Kambodża w sprawie świątyni Preah Vihear. W 1904 roku został zawarty traktat graniczny między Kambodżą a Tajlandią, przewidujący wyznaczenie granicy działem wód. W wyniku demarkacji granicy przez komisję mieszaną, świątynia Preah Vihear przypadła Kambodży. W 1954 r. Tajlandia zajęła świątynię twierdząc, że na mapach z 1904 roku był błąd i w rzeczywistości świątynia powinna należeć do Tajlandii. Kambodża wniosła sprawę do MTS opierając się na braku protestu ze strony Tajlandii wobec przedstawionych jej map francuskich z lat 1900. MTS powołał rzymską zasadę „qui tacet consentire videtur si loqui debuisset ac potuisset” – kto milczy wyraża zgodę jeśli powinien i mógł mówić. Trybunał zaznaczył, że państwo nie może powoływać się na błąd, jeżeli okoliczności popełnienia błędu zwracały uwagę państwa na możliwość jego popełnienia. Mapy bowiem były ogólnodostępne, a Tajlandia powinna je sprawdzić [źródło: http://wpia.uni.lodz.pl/KPMiSM/Materials/Casebook.doc]

MTS należy odróżniać od Międzynarodowego Trybunału Karnego [MTK], który powołany został do sądzenia najcięższych zbrodni tj. ludobójstwa i zbrodni wojennych. O pomyłkę łatwo, gdyż MTK jest także organem Narodów Zjednoczonych i także ma siedzibę w Hadze. Zasadom jego działania zostanie poświęcony odrębny tekst.

Jan WOJTASIK