Wersje kryminalistyczne [śledcze]

Wersje kryminalistyczne [śledcze]  Wersja stanowi jedno z centralnych i najważniejszych pojęć wypracowanych przez teorię i praktykę kryminalistyczną. Oznacza hipotetyczne odtworzenie charakteru zdarzenia będącego przedmiotem śledztwa, w tym zwłaszcza jego przyczyny i przebiegu, motywu działania i osoby sprawcy oraz rodzaju i stopnia jego winy.

Prowadzący śledztwo buduje wersje na podstawie już posiadanych materiałów sprawy oraz w oparciu o zasady wiedzy ogólnej i zawodowej oraz zgromadzonego już doświadczenia profesjonalnego. Teoria taktyki kryminalistycznej systematyzuje wersje według różnych kryteriów. Wyróżnia się np. wersje oskarżenia i obrony, założone i sprawdzone, ogólne i cząstkowe, wstępne i ostateczne. Inne kryteria zakładają wyróżnienie wersji dotyczących stosunku prawnokarnego – przestępstwo albo czyn nie posiadający znamion przestępstwa, obrona konieczna – jej przekroczenie, poczytalność zachowana – poczytalność zniesiona lub ograniczona w stopniu znacznym itp.

Odrębny problem stanowią wersje wyróżniane wg motywu działania znanego lub nieznanego sprawcy oraz jego identyfikacji [wykrycia]. W zasadzie każde profesjonalnie prowadzone śledztwo powinno zakładać już od samego początku konieczność zbudowania i sprawdzenia różnych, ale teoretycznie i praktycznie możliwych wersji zdarzenia. Jest to konieczność wynikająca z nagromadzonych przez wieki doświadczeń procesu karnego. Jednostronność w podejściu do poznawania faktów z przeszłości była bowiem jedną z najważniejszych przyczyn pomyłek wymiaru sprawiedliwości, czasem skrajnie dramatycznych. Dlatego dyrektywy tworzenia wersji nakazują, żeby wersje były nie tylko logiczne, obiektywne, indywidualne czy sprawdzalne. Nakazują też, żeby przynajmniej jedna z zakładanych wersji zdarzenia uwzględniała jego przebieg korzystny dla podejrzanego [oskarżonego]. Przez pryzmat budowy wersji przejawia się tez respekt dla procesowych zasad domniemania niewinności, prawa do obrony czy sporności [kontradyktoryjności] postępowania karnego.

Wymagania te w niczym nie ograniczają jednak elementarnego celu każdego śledztwa, jakim jest wykrycie i pociągnięcie do odpowiedzialności sprawcy przestępstwa. To obowiązek każdego organu procesowego na poszczególnych etapach postępowania – Policji, prokuratora, sądów wszystkich instancji. Rzecz w tym jednak, żeby cel ten realizować zgodnie z prawem i standardami sztuki śledczej.

Standardy te zakładają np. żeby policjant czy prokurator podczas oględzin miejsca zdarzenia nie kierował się uprzedzeniami czy sugestiami osób zainteresowanych rozstrzygnięciem, nie segregował śladów czy dowodów rzeczowych pod kątem ich użyteczności do potwierdzenia jednej tylko wersji, nawet jeżeli wersja ta w tym momencie wydaje się być najbardziej prawdopodobna czy wygodna. Dlatego studiującego podręczniki kryminalistyki nie zaskakują zalecenia, żeby z kręgu podejrzanych nie wykluczać z góry samego pokrzywdzonego czy osoby mu bliskie.

Taktyka kryminalistyczna poucza o konieczności dostrzeżenia możliwości upozorowania zabójstwa na wypadek drogowy czy samobójstwo. Są też samobójstwa dokonywane w taki sposób, żeby uznać je za zabójstwo. Pozorowane bywają z różnych powodów włamania, zgwałcenia i podpalenia. Dobry detektyw potrafi je jednak różnicować. Inne dyrektywy z kolei zalecają, żeby skrupulatnie sprawdzać zeznania najbardziej nobliwych i „porządnych” świadków, gdyż nawet mając najlepsze intencje, mogą się po prostu mylić, a bywa, że i oni także potrafią najzwyczajniej kłamać.

To sprawdzanie jest już procesem weryfikacji wersji. Wersję można uznać za zweryfikowaną i odrzucić dopiero po sprawdzeniu wszystkich innych prawidłowo założonych wersji zdarzenia. Zarówno budowanie wersji, jak ich weryfikacja realizowane są w ramach planu śledztwa. To dokument roboczy, niejawny ani dla stron postępowania ani dla opinii publicznej. Prokurator przechowuje go w aktach podręcznych śledztwa. Plan śledztwa prowadzonego przez Policję czy inny organ ścigania od momentu rozpoczęcia procesowego nadzoru prokuratorskiego powinien być prokuratorowi przedstawiony do zatwierdzenia.

W strukturze planu śledztwa wyróżnia się wersje – jego najbardziej koncepcyjna część, zagadnienia – ich zdefiniowanie i wyjaśnienie pozwala na weryfikację poszczególnych wersji oraz wykaz czynności procesowych i pozaprocesowych, jakie należy w konkretnej sprawie przeprowadzić. Z planu musi wynikać: kto, kiedy i dlaczego przesłuchuje świadków czy podejrzanych, czemu ma służyć ekspertyza, jakich dokumentów należy poszukiwać celem ich zabezpieczenia.

Jan WOJTASIK