Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich [TSWE] i Sąd I Instancji Wspólnot Europejskich [SPI]

Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich [TSWE] i Sąd I Instancji Wspólnot Europejskich [SPI]  Członkowstwo w UE wiąże się z zaakceptowaniem zasady, że prawu wspólnotowemu przysługuje przymiot pierwszeństwa przed prawem krajowym. Oznacza to, w poszczególnych państwach prawo powinno być stanowione i stosowane w sposób jednolity.

Ogrom obszaru regulacji prawnych, różne tradycje kulturowe i wpływy odmiennych rodzimych i obcych systemów prawa sprawiają, że konsekwentne przestrzeganie prymatu prawa unijnego nie jest łatwe. Dodatkowo, na zaszłości z dalszej i bliższej przeszłości, nakładają się całkiem współczesne i niekiedy drastyczne różnice doraźnych interesów gospodarczych czy politycznych. Stan taki rodzi oczywiście spory, a do ich rozstrzygania powołane są wymienione w tytule organy sądowe UE tj. TSWE i SPI.

Od razu należy zaznaczyć, że sygnalizowana na wstępie konieczność zapewnienia poszanowania prawa w wykładni i stosowaniu prawa wspólnotowego spowodowała, iż wyroki Trybunału i Sądu Pierwszej Instancji mają moc wiążącą w państwach członkowskich. Historia sądownictwa wspólnotowego ma swój początek w 1952r., kiedy to wraz z utworzeniem Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali powstał Trybunał EWWiS. Pięć lat później uległ on przekształceniu na Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich [TSWS], a w roku 1989 system europejskiego sądownictwa unijnego uzupełniony został o Sąd Pierwszej Instancji [SPI].

Siedziba obu sądów mieści się w Luksemburgu. Każde państwo członkowskie reprezentowane jest przez 1 sędziego mianowanego na okres sześciu lat z możliwością ponowienia kadencji. Reguła obecności każdego państwa podyktowana jest przede wszystkim potrzebą dobrej znajomości specyfiki systemu prawnego wszystkich państw członkowskich. Obecnie np. w skład ETWS wchodzi 27 sędziów i 8 rzeczników generalnych. Zadaniem rzecznika generalnego jest przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego, w sprawach które tego wymagają. Co 3 lata zmianie ulega połowa składu trybunału. Prawo wyboru języka, w jakim toczy się postępowanie przysługuje skarżącemu.

Precyzyjne rozgraniczenie kompetencji obu sądów unijnych w ramach skrótowej informacji nie jest łatwe. Tym bardziej, że należy pamiętać jeszcze o istnieniu Europejskiego Trybunału Praw Człowieka [ETPCz] w Strasburgu, który też jest sądem europejskim, ale nie jest organem UE oraz Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości [MTS] z siedzibą w Hadze – organem sądowym Narodów Zjednoczonych.

Generalnie do właściwości TSWE należy badanie wniosków sądów krajów unijnych o wykładnię treści traktatów i ich obowiązującą moc. TSWE właściwy jest także do rozpoznawania skarg wnoszonych przez poszczególne państwa członkowskie przeciwko organom i instytucjom UE, np. Parlamentowi, Radzie czy Komisjom, a także innym państwom Wspólnoty lub instytucjom tych państw. Przedmiotem skarg może być w szczególności naruszenie traktatu lub zobowiązania, zarówno na działanie jak i nieuprawnione – zdaniem skarżącego – zaniechanie działania, które było obowiązkowe.

W jednym z wyroków TSWE odniósł się do zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w ustalaniu wysokości świadczeń emerytalnych i przyjął, że razie stwierdzenia dyskryminacji sprzecznej z prawem wspólnotowym sąd krajowy zobowiązany do niestosowania wszelkich dyskryminujących przepisów krajowych, bez konieczności żądania lub oczekiwania uprzedniego uchylenia tych przepisów przez ustawodawcę oraz do zastosowania wobec członków gorzej traktowanej grupy przepisów obowiązujących wobec osób należących do tej drugiej kategorii. W innym przypomniał, że stosowanie prawa wspólnotowego dotyczącego wjazdu i pobytu na terytorium państw członkowskich ma pełne zastosowanie wobec obywateli państw trzecich będących małżonkami obywateli Unii. W jeszcze innym uznał za nieuprawniony zakaz sprzedaży przez Niemcy na swoim terytorium piwa dopuszczonego do obrotu na obszarze Francji.

W gestii SPI pozostają natomiast wszystkie sprawy nie zastrzeżone do wyłącznej właściwości TSWE. Skargę do Sądu Pierwszej Instancji może wnieść zarówno osoba fizyczna lub prawna, jeżeli jest adresatem aktu jednej z instytucji UE lub jeśli akt jednej z instytucji dotyczy jej bezpośrednio i indywidualnie. Do SPI wnosi się m.in. skargi o odszkodowanie za straty spowodowane działalnością organów UE lub jej pracowników czy skargi z zakresu wspólnotowych znaków towarowych.

Od orzeczenia SPI możliwe jest wniesienie w terminie dwóch miesięcy odwołania do TSWE. Można jednak tylko kwestionować poprawność zastosowanej wykładni prawa.

Jan WOJTASIK