Europejski Trybunał Praw Człowieka [ETPCz ]

Europejski Trybunał Praw Człowieka [ETPCz ]  Europejski Trybunał Praw Człowieka [ETPCz] jest sądem działającym na podstawie Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, podpisanej w 1950 roku przez państwa będące członkami Rady Europy. Rada Europy – o czym warto pamiętać – nie jest instytucją Unii Europejskiej. Unia przyjęła wprawdzie zasady konwencji jako swoisty katalog praw podstawowych, które sama uznaje. Konwencję podpisały bowiem wszystkie państwa należące do UE. Podobieństwo nazw może wprowadzać w błąd i dlatego ETPCz należy odróżniać od sądów UE – Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich [TSWE] i Sądu Pierwszej Instancji Wspólnot Europejskich [SPI], jak też sądów Narodów Zjednoczonych – Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości [MTS] i Międzynarodowego Trybunału Karnego [MTK].

ETPCz w obecnym kształcie istnieje 1 listopada 1998r. czyli od wejścia w życie Protokołu nr 11 do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka uchwalonej w 1950 r. Protokół ten ustanowił bowiem jedyny i stały Trybunał w miejsce dotychczasowej Europejskiej Komisji Praw Człowieka [ od 1954r.] i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w formule ustrojowej i funkcjonalnej z 1959r.

Jurysdykcji ETPCz podlegają wszystkie państwa, które ratyfikowały powołaną wcześniej Konwencję. Przypomnijmy, gwarantuje ona wszystkim obywatelom prawa i wolności, takie jak prawo do życia, wolności, bezpieczeństwa osobistego, prawo do rzetelnego procesu, wolności myśli, sumienia i wyznania, wyrażania opinii, zgromadzania się i stowarzyszania się, do nauki, wolnych wyborów czy swobodnego poruszania się. Zadaniem Trybunału jest zapewnienie poszanowania zobowiązań wynikających dla Układających się Stron z treści konwencji oraz stanowiących jej integralną część – protokołów dodatkowych. Aktualnie sygnatariuszami Konwencji jest 45 państw.

Skargę do Strasburga [Francja], który jest siedzibą ETPCz może wnieść każde umawiające się Państwo, organizacja pozarządowa, grupa osób lub pojedyncza osoba prywatna uznająca się za ofiarę naruszenia Konwencji. W pierwszym przypadku mówimy o skardze międzypaństwowej, w drugim o skardze indywidualnej.

Liczba sędziów równa jest liczbie Wysokich Układających się Stron. Sędziowie są wybierani na okres 6 lat z możliwością odnowienia mandatu. Trybunał obraduje w komitetach złożonych z trzech sędziów, izb złożonych z siedmiu sędziów oraz Wielkiej Izby złożonej z siedemnastu sędziów. W skład izby i Wielkiej Izby wchodzi z urzędu sędzia wybrany z ramienia zainteresowanego Państwa Strony. W terminie trzech miesięcy od daty wydania wyroku przez Izbę każda ze stron postępowania może, w wyjątkowych przypadkach, wnioskować o przekazanie sprawy do Wielkiej Izby.

Skarżącemu może zostać przyznane zastępstwo procesowe. Jednak tylko pod warunkiem, iż przyznanie takiego zastępstwa jest konieczne ze względu na właściwe przeprowadzenie sprawy przed izbą, a jednocześnie skarżący nie posiada wystarczających środków finansowych na pokrycie całości bądź części kosztów, które musi z tego tytułu ponieść.

Polska podpisała konwencję w 1993 roku i od tego czasu obywatele polscy mogą składać skargi do ETPCz. Jednak warunkiem koniecznym przyjęcia takiej skargi do rozpoznania przez Trybunał jest uprzednie wyczerpanie drogi sądowej lub administracyjnej w kraju. W skardze można podnosić tylko zarzut naruszenia przez państwo postanowień Konwencji i tych protokołów do niej, które Polska podpisała. Można się skarżyć wyłącznie na władzę publiczną, a nie inne osoby czy firmy. Przedmiotem skargi na państwo polskie mogą być tylko czyny, decyzje i fakty, które nastąpiły po 30 kwietnia 1993 roku.

Opinia publiczna w Polsce raz po raz informowana jest o przegranych przez nasz kraj sprawach w ETPCz. Zwykle skuteczne są skargi na przewlekanie się postępowań. Szybkość rozstrzygania spraw sądowych w Polsce niestety pozostawia wiele do życzenia, a sądownictwo europejskie jest na tym punkcie niezwykle wrażliwe. W jednym z orzeczeń Trybunału znamiennie stwierdzono, że „późno wymierzona sprawiedliwość jest zaprzeczeniem sprawiedliwości”. W rzeczywistości skuteczny jest tylko niewielki odsetek wnoszonych skarg Do przysłowiowego „kosza” trafia aż 95% przedstawianych spraw.

Na jednym z wortali prawniczych zauważono, że jest wielu ludzi, którzy „licząc na pozytywny efekt postępowania przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka, wkładają w wysłanie skargi swoje emocje, swoje nadzieje i kierując się swoim poczuciem sprawiedliwości ponoszą porażkę i to już na najwcześniejszych stadiach postępowania. Porażka wywołuje w nich żal i roztrzęsienie i stanowi kolejny dowód na to, że nie ma sprawiedliwości – [patrz: http://eporadniki.pl/katalog/e_prawnik_pl/].

Zdaniem wielu specjalistów przyczyną takich porażek jest brak koniecznego profesjonalizmu piszących i ich nazbyt subiektywne oraz emocjonalne traktowanie przedmiotu skargi. Wprawdzie z Polski do ETPCz wpływa relatywnie najwięcej skarg, ale skarżący z fachowej pomocy prawnika korzystają dziesięć razy rzadziej niż autorzy skarg z innych krajów.

Z uwagi na wynikające dla Polski konsekwencje orzecznictwa ETPCz, w maju 2007r. rząd przyjął program działań naprawczych. W projekcie tego programu zawarto sugestie dotyczące zmian prawa, ulepszenia praktyki jego stosowania, szkoleń w dziedzinie praw człowieka oraz upowszechniania orzecznictwa Trybunału. Program dotyczy takich problemów jak: zasady stosowania tymczasowego aresztowania i pozbawienia wolności, przewlekłość postępowań sądowych i administracyjnych, rozszerzenie dostępu do sądu, zwiększenie gwarancji dla osób korzystających z bezpłatnej pomocy prawnej oraz wnioskujących o zwolnienie od opłat sądowych, cenzura korespondencji osób pozbawionych wolności z Trybunałem, czy wzmocnienie skuteczności prawa rodziców do kontaktów z dzieckiem.

W jednym z ostatnich swoich orzeczeń Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu uznał np., że niezastosowanie innych środków zapobiegawczych i nierozważenie przez sąd poręczeń osób zaufania publicznego w celu uchylenia tymczasowego aresztowania stanowi naruszenie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

Trybunał uznaje za niedopuszczalną skargę indywidualną, jeśli jest ona anonimowa lub jest co do istoty identyczna ze sprawą już rozpatrzoną przez Trybunał lub ze sprawą, która została poddana innej międzynarodowej procedurze dochodzenia lub rozstrzygnięcia, lub jeżeli uważa że skarga nie daje się pogodzić z postanowieniami Konwencji lub jej protokołów, jest w sposób oczywisty nieuzasadniona lub stanowi nadużycie prawa do skargi. Nie można też skutecznie kierować do Trybunału skargi w sprawie, w której od ostatecznej decyzji wydanej w kraju upłynęło więcej niż 6 miesięcy.

Należy mieć na uwadze, że dla obywateli polskich znaczenie ETPCz relatywnie zmalało od momentu akcesji Polski do Unii Europejskiej, albowiem pewna część przedmiotu orzekania ETPCz pokrywa się z właściwością sądownictwa unijnego tj. TSWE i SPI. Polska nadal plasuje się w czołówce państw, których obywatele składają najwięcej skarg. Rocznie to ok. 5 tys. Oprócz nas sprawiedliwości w Strasburgu szukają często Ukraińcy, Rumuni, Turcy, Włosi czy Rosjanie. Oczywiście nie wszystkie skargi Trybunał zakwalifikował do zbadania. W roku 2007 zajął się 313 skargami z Polski. W 2006 r. było to 257 skarg, a dwa lata wcześniej zaledwie 184.

W połowie 2010 r. ujawniono, że ETPCz w Strasburgu planuje wprowadzić opłaty za wnoszenie skarg przez pokrzywdzonych. Rozwiązanie to miałoby służyć zmniejszeniu ilości bezzasadnych, pieniaczych postępowań. Autorzy projektu przedstawili dwie propozycje przyjmowania takich opłat. Wg pierwszej, byłaby to konieczność opłacenia skargi w chwili jej złożenia. Wg drugiej – byłoby to obowiązkowe złożenie depozytu do Trybunału. Wpłacone pieniądze byłyby oczywiście zwracane w przypadku uznania skargi za uzasadnioną i wydania wyroku stwierdzającego naruszenie przez państwo praw człowieka. [patrz: A. Bobowska, Skargi do Trybunału w Strasburgu będą płatne, Dziennik Gazeta Prawna, 11-13.06.2010, nr 112/2010].

Osobom zainteresowanym bardziej szczegółowym zapoznaniem się ze skomplikowanymi regułami procedowania w Europejskim Trybunale Praw Człowieka polecić należy polecić artykuł M. Krzyżanowskiej-Mierzewskiej pt. Postępowanie przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka -praktyczne porady dla prawników, Prawo europejskie w praktyce nr 11 i 12/2007 r.

Jan WOJTASIK

Miejsce pierwszej publikacji:

Prokuratura Okręgowa w Zielonej Górze:

http://www.zielona-gora.po.gov.pl/

Data pierwszej publikacji: 2007-01-02

Publikacja z cyklu: Ciekawie … nie tylko o prawie