GSR, czyli badanie pozostałości po wystrzałach z broni palnej

GSR, czyli badanie pozostałości po wystrzałach z broni palnej  W systematyce śladów działania broni palnej, poza śladami stanowiącymi efekt działania pocisku, ubocznymi produktami wystrzału na ostrzelanej powierzchni, śladami na elementach naboju czy broni palnej, wyróżnia się ślady na osobie trzymającej broń, z której oddano strzały. Te ostatnie z kolei dzieli się na ślady pozostające na rękach strzelającego oraz ślady na jego garderobie. Zalicza się je do grupy śladów pozostałości po wystrzałach z broni palnej, tzw. śladów GSR [z ang. gunshot residue].

Aktualnie przedmiotem kryminalistycznych badań pozostałości po wystrzałach z broni palnej są następujące zagadnienia: fakt użycia broni palnej [ jednoczesne ujawnienie w badanym materiale tzw. cząsteczek unikalnych i indykatywnych jest sytuacją optymalną], miejsce wlotu pocisku, przybliżona odległość strzału, identyfikacja osoby strzelającej [ślady na odzieży przy ich braku na dłoniach dowodzą, że właściciel odzieży był w pobliżu osoby strzelającej], diagnoza zdarzenia z użyciem broni palnej [zabójstwo, samobójstwo], rodzaj użytej amunicji.

Zasady pobierania oraz zabezpieczenia śladów GSR są ściśle określone, precyzyjne i wymagają bardzo skrupulatnego przestrzegania. Odstępstwo może doprowadzić do wydania opinii wprowadzającej w błąd. Śladów GSR należy poszukiwać, niezależnie od dłoni czy twarzy, pod mankietami koszul, w kieszeniach spodni i marynarki [ocieranie rąk] i za paskiem spodni [lufa chowanej tam broni krótkiej]. Czynności te zastrzeżone są dla ekspertów kryminalistyki.

Przede wszystkim, osoba pobierająca pozostałości po wystrzałach sama nie powinna co najmniej kilkanaście godzin przed tą czynnością mieć do czynienia z bronią palną. Nie powinna zwłaszcza oddawać strzałów ani nawet przebywać na strzelnicy. Nie wolno dopuścić do tego, żeby osoba podejrzewana od oddanie strzałów przed pobraniem z jej ciała i odzieży cząstek GSR myła ręce, np. po udaniu się do toalety czy brała prysznic albo zmieniała odzież. Według Janiny Zięby &8211; Palus, już jednokrotne umycie rąk zmniejsza szansę znalezienia omawianych śladów o 20% [por. J. Zięba &8211; Palus, wykład w Instytucie Ekspertyz Sądowych, Kraków &8211; kwiecień 1997]

Pobranie pozostałości powystrzałowych powinno nastąpić przed innymi czynnościami mającymi na celu pobranie materiału dowodowego czy porównawczego, np. próbek linii papilarnych, mikrośladów biologicznych czy fizykochemicznych. Nawet typowe metalowe kajdanki mogą stać się źródłem kontaminacji. Omijać należy też miejsca zakrwawione. W powszechnie znanej sprawie śmierci b. posłanki Barbary Blidy, eksperci ocenili, że zakrwawiony stanik ofiary nie nadaje się do badań na obecność pozostałości powystrzałowych [źródło: Informacja dra M. Gramatyki z Katedry Kryminalistyki Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach dla Komisji Śledczej ds. Ustalenia Okoliczności Tragicznej Śmierci Byłej Posłanki Barbary Blidy wg http://slimak.onet.pl/_m/TVN/tvn24/Komisja.pdf; dane: 2012.12.15.]

Konieczne jest dokładne określenie czasu pobrania domniemanych śladów GSR oraz scharakteryzowania miejsca, czyli środowiska, w którym czynność ta została przeprowadzona. Każda próbka śladu musi posiadać oznakowanie wskazujące część ciała, z jakiego została pobrała.

W celu zagwarantowania odpowiedniej jakości czynności związanych z pobieraniem i zabezpieczeniem śladów GSR już w latach 90-tych XX w. Centralne Laboratorium Kryminalistyczne KGP opracowało pakiety dedykowane dla tego rodzaju czynności. Umożliwiają one metodyczne zabezpieczenie pozostałości powystrzałowych z rąk, twarzy, włosów i dzieży oraz przekazanie do badań laboratoryjnych bez ryzyka uszkodzenia czy zanieczyszczenia. Zestawy tego rodzaju znajdują się na wyposażeniu wszystkich wojewódzkich laboratoriów kryminalistycznych.

W śledztwie należy też ustalić, czy podejrzany o oddanie strzałów posługiwał się bronią w ostatnim czasie i z jakiego tytułu. Znaczenie ma też rodzaj wykonywanego zajęcia, które może wiązać się z obróbką czy też jakimkolwiek stałym lub doraźnym kontaktem z metalami. Do ważnych ustaleń należy sposób ubierania się, w tym noszenie kapelusza, rękawiczek, peruki itd. W przypadku zdarzeń, podczas których sprawca posługiwał się kominiarką lub maską innego rodzaju dążyć należy do ich szybkiego odzyskania i poddać odpowiedniemu badaniu.

Szanse znalezienia śladów GSR w istotnym stopniu zależą od upływu czasu. Przykładowo na dłoniach można je ujawnić 6-8 godzin, maksymalnie 10 godz. od momentu oddania strzału. Na odzieży czas ten jest dłuższy może wynieść nawet 24 godziny. Zbierać je można nie tylko z ciała i odzieży osób strzelających, ale też w uzasadnionych wypadkach z ciała i odzieży ofiar postrzałów.

Typowe pytanie kierowane przez prowadzącego śledztwo prokuratora do ekspertów laboratorium kryminalistycznego brzmi: „czy na zabezpieczonych stolikach mikroskopowych pobranych z dłoni XY znajdują się pozostałości po wystrzale z broni palnej”. Ekspertyzę pozostałości po wystrzałach z broni palnej wykonują specjaliści z zakresu badań fizykochemicznych.

Jak – w ślad za specjalistami z zakresu chemii balistycznej – przypomina Mariusz Kulicki, w przypadku użycia amunicji typowej jedynie obecność cząstek unikatowych, a więc charakterystycznej kompozycji trzech pierwiastków tj. ołowiu [Pb], antymonu [Sb] i baru [Ba] w badanym materiale dowodowym pozwala na wydanie pozytywnej opinii kategorycznej. Opinie prawdopodobne, stwierdzające większe lub mniejsze prawdopodobieństwo pozostałości powystrzałowych wydawane są w przypadku ujawnienia w materiale dowodowym jedynie cząstek indykatywnych [patrz: M. Kulicki, Dowodowa problematyka współczesnej broni strzeleckiej, Wyd. Instytutu Ekspertyz Sądowych, Kraków 2001 s. 120 i nast.]. Oczywiście, zmiana technologii wytwarzania amunicji czy postęp w dziedzinie analityki fizykochemicznej nie pozostaje bez wpływu na kryteria opiniowania w przedmiocie identyfikacji śladów GSR.

Interpretacja wyników takiej ekspertyzy zawsze wymaga zachowania dużej ostrożności. Pozytywny wynik badania może świadczyć, że na ciele i odzieży osoby badanej faktycznie pozostały ślady po oddaniu przez nią strzału. Jednocześnie jednak mogą to być ślady po kontakcie z bronią, z której oddawano strzały lub miejscem, gdzie strzelano. Z drugiej strony, brak cząstek w materiale badawczym nie stanowi dowodu braku kontaktu z bronią, a w szczególności nie przesądza wersji, że osoba ta nie strzelała. Ślady GSR mogły bowiem zmyte czy zaniknąć samoistnie wskutek upływu czasu.

Czytelnikom zainteresowanym bardziej gruntownym poznaniem problemu należy zarekomendować lekturę ksiązki A. Filewicza, Kryminalistyczne badania pozostałości po wystrzale z broni palnej (GSR), Wydawnictwo CLK KGP, Warszawa 2001.

Jan WOJTASIK