Wypadek komunikacyjny

Wypadek komunikacyjny  W rozumieniu kodeksu karnego, spowodowanie wypadku w komunikacji to zdarzenie wynikające z naruszenia zasad bezpieczeństwa w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, w następstwie którego inna niż sprawca naruszenia osoba doznała obrażeń ciała lub poniosła śmierć [art. 177 § 1-2 k.k.].

Wypadek – jako zdarzenie o zasięgu ograniczonym i dotykającym indywidualnie oznaczone osoby – należy odróżniać od katastrofy komunikacyjnej, która nosi wszelkie cechy niebezpieczeństwa o charakterze powszechnym, w nagły i dotkliwy sposób skutkami swoimi dotyka wiele osób powodując ich śmierć lub ciężkie uszkodzenia ciała oraz prowadzi do zniszczenia mienia w znacznych rozmiarach.

Możliwość przypisania odpowiedzialności za spowodowanie wypadku komunikacyjnego uwarunkowana jest ustaleniem, że sprawca uszkodzenia ciała innej osoby naruszył konkretne zasady bezpieczeństwa ruchu. Zasady te mogą wynikać wprost z przepisów bezpieczeństwa komunikacyjnego, np. ustawy z dnia 19 sierpnia 1997 r. Prawo o ruchu drogowym czyli Kodeksu drogowego, ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o ruchu kolejowym, przepisów Kodeksu morskiego lub Prawa lotniczego. Mogą też one wyrażać się w wypracowanych poprzez lata doświadczeń i podyktowanych względami praktycznymi regułach bezpiecznego postępowania w określonych sytuacjach.

Przykładami zasad bezpieczeństwa w ruchu lądowym jest chociażby obowiązek prowadzenia pojazdu prawą stroną jezdni, respektowanie reguł włączania się do ruchu, pierwszeństwa pojazdów nadjeżdżających z prawej strony, przestrzeganie nakazów i zakazów wynikających ze znaków drogowych czy poleceń policjanta i wiele innych. W diagnozowaniu przyczyn wypadków drogowych szczególne znaczenie ma naruszanie takich zasad bezpieczeństwa, jak: prowadzenie pojazdu z prędkością bezpieczną, zachowanie reguł bezpiecznego wyprzedzania czy obowiązku trzeźwości. Szczególny i zasługujący na odrębne omówienie przypadek stanowi zasada ograniczonego zaufania.

Zasady te obowiązują w jednakowym stopniu, chociaż w różnym zakresie, wszystkich uczestników ruchu komunikacyjnego, a więc nie tylko kierujących pojazdami mechanicznymi. Podporządkować się im muszą zarówno kierowcy zawodowi, jak i amatorzy, dorośli i małoletni, rowerzyści i kierujący pojazdami zaprzęgowymi, a także oczywiście piesi. Za spowodowanie wypadku drogowego odpowiada więc każdy uczestnik ruchu, jeżeli wskutek naruszenia obowiązującej go zasady bezpieczeństwa doprowadził do powstania obrażeń ciała u innego człowieka.

Zadaniem prowadzącego postępowanie o zdarzenie drogowe, którego następstwem jest uszczerbek na zdrowiu lub śmierć człowieka jest ustalenie m.in.: co było powodem wypadku i jaki był jego mechanizm, czy została naruszona zasada bezpieczeństwa w ruchu i jaka, kto ponosi winę za wypadek, czy pokrzywdzony i w jakim ewentualnie stopniu przyczynił się do wywołania skutków wypadku.

Klasycznymi czynnościami procesowo-kryminalistycznymi prowadzącymi do tego celu są zwłaszcza: oględziny miejsca zdarzenia, oględziny pojazdów uczestniczących w wypadku, badania stanu technicznego pojazdów, oględziny lekarskie pokrzywdzonych, oględziny zewnętrzne na miejscu zdarzenia i sekcja zwłok pokrzywdzonych, ustalenie stanu trzeźwości uczestników wypadku, w tym wpływu narkotyków. O ile okoliczności sprawy na to pozwalają, przeprowadza się dowody ze źródeł osobowych – przesłuchiwani są świadkowie i podejrzani. W sprawach trudniejszych może zachodzić potrzeba przeprowadzenia wizji lub eksperymentu oraz przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego.

Naruszenie zasad bezpieczeństwa skutkujące odpowiedzialność z art. 177 k.k. może mieć charakter nieumyślny lub umyślny. Ktoś, kto drogą publiczną prowadzi samochód z prędkością 160 km/godz. w polskich warunkach zawsze narusza zasadę bezpieczeństwa w ruchu. Podobnie robi każdy, kto ma świadomość stanu swojej nietrzeźwości albo zasiada za kierownicą nie uzyskawszy uprzednio uprawnień do prowadzenia pojazdu określonej kategorii.

Nieumyślnie zasadę bezpieczeństwa narusza ten uczestnik ruchu, który z prędkością 80 km/godz. wjechał na obszar zamieszkały i nie zauważył tablicy oznaczającej obszar zabudowany, a także ten, który jest błędnie przekonany, że spożyty przez niego w niewielkich ilościach kilkanaście godzin wcześniej alkohol już dawno został z jego organizmu wyeliminowany.

O ile naruszenie obowiązującej zasady bezpieczeństwa ruchu może być umyślne albo nieumyślne, o tyle skutek wypadku w postaci uszkodzenia ciała lub śmierci innej osoby zawsze objęty jest winą nieumyślną.

Konsekwencją ustalenia winy umyślnej tj. stwierdzenie, że sprawca naruszenia zasady bezpieczeństwa, chciał osiągnąć skutek w postaci uszkodzenia ciała innej osoby albo jej śmierci lub chociażby w zamiarze ewentualnym godził się na takie następstwa, prowadzi do pociągnięcia go do odpowiedzialności za odpowiednie przestępstwo przeciwko życiu i zdrowiu. W takich bowiem sytuacjach naruszenie zasad bezpieczeństwa w ruchu stanowi tylko sposób dokonania zbrodni zabójstwa czy innego przestępstwa umyślnego. Ktoś, kto chce pozbyć się konkurenta w interesach czy w walce o względy wybranki i spycha prowadzoną przez siebie ciężarówką jego samochód do przepaści jest oczywiście pospolitym mordercą, a nie sprawcą wypadku komunikacyjnego.

Nie każdy skutek w postaci uszkodzenia ciała innego uczestnika ruchu drogowego podlega ukaraniu w trybie kodeksu karnego. Za karalne ustawodawca uznał tylko skutki relatywnie poważne tj. powodujące naruszenie czynności narządów ciała lub rozstrój zdrowia na czas przekraczający 7 dni lub ciężki uszczerbek na zdrowiu w postaci kalectwa, ciężkiej choroby nieuleczalnej, niezdolności do pracy w zawodzie itp. W przeciwieństwie do poprzednich rozwiązań, obecnie nie podlega tez penalizacji spowodowanie samej tylko, chociażby poważnej szkody w mieniu nie należącym do sprawcy.

Nieumyślne spowodowanie wypadku komunikacyjnego w swojej podstawowej postaci zagrożone jest karą pozbawienia wolności do 3 lat. W przypadku następstwa postaci ciężkiego uszczerbku na zdrowiu lub śmierci człowieka granice ustawowego zagrożenia sięgają od 6 miesięcy do 8 lat pozbawienia wolności. Jeżeli skutki dotknęły wyłącznie osoby najbliższej dla sprawy, podlega on ściganiu tylko w sytuacji, gdy pokrzywdzony lub inna uprawniona osoba wystąpiła z wnioskiem o ukaranie.

Odpowiedzialności zaostrzonej podlegają sprawcy wypadków drogowych, którzy dopuścili się ich w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, a także tacy którzy zbiegli z miejsca zdarzenia. Stosownie do art. 178 § 1 kk, dolna i górna granica ustawowego zagrożenia karą pozbawienia wolności ulegają zwiększeniu o połowę. Oznacza to możliwość wymierzenia nietrzeźwemu sprawcy wypadku drogowego ze skutkiem śmiertelnym nawet 12 lat pozbawienia wolności. Dodatkowo grozi mu podanie do publicznej wiadomości pełnej treści wyroku, orzeczenie zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na lat 10 lub nawet na zawsze, a także w niektórych przypadkach przepadek prowadzonego pojazdu.

Naruszenie zasad bezpieczeństwa w ruchu komunikacyjnym, nie wywołujące następstw w postaci uszkodzenia ciała lub śmierci innej osoby, podlega ukaraniu w trybie postępowania w sprawach o wykroczenia, którego szczególną forma jest tzw. postępowanie mandatowe.

Jan WOJTASIK