Aleja „Dwieście dębów”

Aleja „Dwieście Dębów”. Wszystko wskazuje, że w swej pierwotnej postaci Puszcza Tarnowska była lasem mieszanym dębowo-sosnowym, raczej z przewagą dębu. Dopiero w XIX wieku proporcje te uległy odwróceniu i to do tego stopnia, że sosna zdominowała wszelkie inne gatunki.

Dąb reprezentowany był co najwyżej przez pojedyncze okazy, oszczędzone z powodów sentymentalnych lub nieprzydatności przemysłowej. Nieliczne, najczęściej niewielkie siedliska chronione były też ze względów krajobrazowych.

Były oczywiście wyjątki. Nad Odrą wtedy właśnie zrodziła się koncepcja regularnych nasadzeń dębowych oraz systemu pielęgnowania plantacji. Przy niektórych leśnych drogach powstawały dębowe aleje, jednak często reprezentowane nie przez gatunki rodzime, lecz dąb czerwony. Czasem takie aleje pojawiały się przy liniach oddziałowych, a niekiedy nawet wewnątrz oddziałów leśnych.

Wszystko to nie zmieniało faktu, że obszar dawnej Puszczy stawał się coraz bardziej monokulturowy ze wszystkimi tego negatywnymi konsekwencjami. W pierwszym dziesięcioleciu XXI w. na terenie administracyjnym gminy Sława udział dębu w wynosił zaledwie 1,25% zalesionej powierzchni. Od razu dodajmy, że zasadniczą część tej powierzchni stanowi właśnie dawna Puszcza.

Negatywny wpływ na wielkość populacji dębów, zwłaszcza w ostatnim półwieczu, miało też ocieplenie klimatu i obniżanie poziomu wód podskórnych. Objawy chorób i zamierania widoczne są na wielu drzewach tego gatunku także obecnie.

To nieco przydługie wprowadzenie niech posłuży za uzasadnienie tego szczególnego zainteresowania zasobami dębowymi na obszarze Puszczy. Tym bardziej, że w tradycji i polskiej i europejskiej dąb od pradziejów uważany był za drzewo kultowe, symbol długowieczności, siły i witalności. Król Kazimierz Wielki zakazał wyrębu dorodnych dębów już w Statucie Wiślickim w 1362 r., a Adam Mickiewicz wspominał o drzewach ojczystych „pożeranych” co rok przez kupiecką czy rządową, wówczas moskiewską, siekierę.

Tym bardziej więc warto skupiać uwagę i dokumentować siedliska dębowe. Wszystkie. Te duże, liczące po kilka czy kilkanaście nawet hektarów, te znacznie mniejsze, będące wysepkami na sosnowym oceanie, a także te samotnie stojące w iglastym otoczeniu.

W witrynie tej dębom z Puszczy Tarnowskiej poświęcono już sporo miejsca ukazując te najbardziej interesujące, a dokładniej te, które udało się „odnaleźć” i opisać.

Z całą pewnością wiele jednak jeszcze pozostało do opisania. Aleja „Dwieście Dębów” wraz z przyległościami jest kolejnym przykładem takiej dębowej perełki leśnej. Natrafimy na nią w oddziale 30 części Borów Tarnowskich administrowanych przez Nadleśnictwo Sława Śląska.

Aleja ta przebiega w linii południe – północ, a swój początek bierze mniej więcej w połowie oddziału, przy starej drodze łączącej Lipiny z Jodłowem. Ważny punkt odniesienia może stanowić tu pobliskie rozwidlenie tej właśnie drogi z inną starą drogą puszczańską łączącą Dąbrowno z Siedliskiem. Od strony Jodłowa najłatwiej ją odnaleźć zjeżdżając na zachód z leśnej drogi pożarowej nr „36”.

Jakkolwiek w okolicy dębów jest znacznie więcej i wiele z nich rośnie wzdłuż linii oddziałowych, Aleja „Dwieście Dębów” wyraźnie kontrastuje z sosnowym tłem okolicy. Rosnące przy niej dęby są dość mocno zróżnicowane grubością pni, sylwetką oraz wysokością. Rosną w nieregularnych od siebie odległościach, niektóre nawet do 20 m. od umownej krawędzi drogi. Możliwe, że w niedługim czasie czeka je przecinka umożliwiająca w przyszłości bardziej zrównoważony rozrost poszczególnych egzemplarzy.

W części północnej aleja poszerza się znacznie i przechodzi w formę regularnego dębowego zagajnika.

Obwód najbardziej okazałych egzemplarzy na wysokości pierśnicy zbliżony jest do 200 cm. Pierwotnie przyjmowałem z dużym przybliżeniem i przy całej zawodności takich obliczeń, że posadzono je 130-150 lat temu. Aktualnie, dzięki udostępnieniu zawartości Banku Danych o Lasach, okazało się, że w wydzieleniu 30c na powierzchni 6,25 ha rośnie przede wszystkim sosna w wieku 76 lat i wysokości 28 m, a miejscami dąb bezszypułkowy w wieku 102 lat oraz pojedyncze egzemplarze tego gatunku w wieku 126 lat. Niezależnie od tego, napotkać można w tym wydzieleniu egzemplarze buka pospolitego w wieku 152 lat, średnicy pnia 90 cm i wysokości 28 m. Przytoczone tu dane pochodzą z roku 2018.

Miejsce warte odwiedzin nawet, gdyby wymieniony tu drzewostan miałby okazać się jeszcze młodszy. Nie licząc już walorów estetycznych dębowego krajobrazu leśnego, sama tylko koncepcja posadzenia leśnej alei zasługuje na uwagę.

Amatorów leśnych wypraw należy jednak uprzedzić, że w obrębie Alei Dwustu Dębów myśliwi urządzili sobie łowisko. Stoi przy niej ambona, a nieopodal znajduje miejsce, gdzie rozkładany jest pokarm służący do nęcenia zwierzyny. Konieczne jest więc zachowanie odpowiedniej ostrożności.

Jan WOJTASIK

 

 

Dane orientacyjne dla GPS:

Dł. geogr. 15°55’00” E

Szer. geogr. 51°51’65” N

Przy opracowaniu tego materiału wykorzystano m.in. mapy: Puszcza Tarnowska. Jodłowskie Trasy Rekreacyjne, Wydawnictwo SYGNATURA Zakład Kartograficzny, Wydanie II,  2017, skany map Portali Banku Danych o Lasach i GeoPortal.pl oraz fragment ryciny „Puszcza Tarnowska w granicach gminy Sława z granicami drzewostanów i panującymi gatunkami drzew” z pracy zb. pod redakcją Leszka Jerzaka i Alfreda Roeslera pt. Przyroda Gminy Sława, Wyd. Urzędu Miejskiego w Sławie, 2010 s. 55