Świńska zagroda w Puszczy Tarnowskiej

Świńska zagroda w Puszczy Tarnowskiej. Kilka lat temu w jednej z publikacji poświęconych Puszczy Tarnowskiej natrafiłem na krótką wzmiankę o eksperymencie gospodarczym polegającym na założeniu zlokalizowanej na zachód od Pawilonów Myśliwskich ks. Henryka [niem. Henrichstlust] hodowli świni domowej. Źródła informacji niestety nie odnotowałem, obecnie zaś mam problem z jego odnalezieniem. Chociaż wyczytana informacja była bardzo ogólna i nie dostarczała wówczas wystarczających przesłanek do rozwijania jej jako interesującego wątku badawczego, jednak zapadła w pamięć i odżyła ze zdwojoną siłą w listopadzie 2019 r., gdy pojawiły się pierwsze informacje o wykryciu na terenie Puszczy Tarnowskiej ogniska afrykańskiego pomoru świń [ASF].

Zaznaczyć należy już teraz, że znawcy historii gospodarki leśnej podkreślają, że las bardzo długo był źródłem pokarmu i paszy dla zwierząt domowych, a „wykarmienie trzody chlewnej zależało głównie od możliwości korzystania z żołędzi i bukwi” [A. Milnik, Kraina jak liść dębu, (…) Wydawnictwo Verlag Kessel, 2015 s. 335].

Przypadek zdarzył, że podczas przeglądania elektronicznej wersji nieskalowanej mapy z 1871 r. natrafiłem na oznaczony niewielki prostokąt z opisem w języku niemieckim: Sau Garten. Nazwa ta odpowiada polskim tłumaczeniom: świniarnia, zagroda świńska, zagroda z lochami. Nieco później znalazłem potwierdzenie zlokalizowanego dokładnie w tej samej okolicy obiektu o nazwie „Sau Garten” na wydanej w Głogowie mapie Flemminga z roku 1846. Taka sama nazwa pojawia się także w kolejnych wydaniach mapy Reymansa  [Reymanns_Special-Karte_112], m.in. z roku 1831.

Na wspomnianych mapach lokalizację świniarni zaznaczono faktycznie na zachód od Pawilonów Myśliwskich, bezpośrednio przy linii łączącej wspomniane pawilony z rozjazdem drogi łączącej Siedlisko z Chełmkiem i Dąbrownem, czyli dokładniej – miejscem, gdzie znajduje się głaz Czerwona Małpa. Należy od razu dodać, że wg wskazań wspomnianej mapy, odległość od głazu nie była duża i mogła wynosić co najwyżej 250 – 300 metrów.

Warto tu zauważyć, że na południe od domniemanego miejsca lokalizacji świńskiej zagrody znajdują się dwa łagodne wzgórza. Jedno z nich, położone w oddziale 119 c, do czasów współczesnych porastają liczące ok. 160 dęby. Ich nieregularne lokalizacje przemawiają jednoznacznie za przyjęciem, że powstały z odnowienia naturalnego, najpewniej na miejscu dawnej dąbrowy. Niemal pewne, że dąbrowa ta pełniła rolę spiżarni dla potrzeb pobliskiej hodowli.

Nie wiadomo natomiast czy lokalizacja świniarni pozostaje w jakimś związku ze wspominaną w przekazach gospodą przy Czerwonej Małpie. To właśnie w tym miejscu krzyżowały się stare drogi puszczańskie z Siedliska do Dąbrowna i dalej do Wielkopolski oraz z Głogowa do Sulechowa i dalej do Świebodzina. Ta ostatnia stanowiła fragment najstarszego traktu pocztowego łączącego w pierwszej połowie XVIII wieku Głogów z Sulechowem przez Kotlę, Bielawy i dalej do Chełmka i Lubięcina. Na południe od Czerwonej Małpy jej relikt widoczny jest do dnia dzisiaj w oddziałach leśnych 119 i 146.

Wszystko przemawia za przyjęciem daty powstania świńskiej zagrody na jakiś czas przed 1846 r. Jak długi to był jednak czas, trudno obecnie szacować w stopniu miarodajnym. Może tradycja prowadzenia w centrum puszczy hodowli była starsza niż się uważa i nie był to tylko „eksperyment gospodarczy” z połowy XIX wieku?

Obecnie nie ma raczej szans na odnalezienie jakichkolwiek materialnych śladów świńskiej zagrody. Jest to zrozumiałe, gdyż najpewniej w całości lub niemal w całości wykonano ją z drewna.

Śledząc niepokojące informacje z „frontu walki” z AFS warto na moment uświadomić sobie, że w przeszłości w lasach bytowały nie tylko dziki, ale też hodowano w nich świnie – ich udomowionych kuzynów.

Do lokalizacji dawnej puszczańskiej świniarni najłatwiej trafić wybierając wcześniej kierunek na Czerwoną Małpę.

Jan Wojtasik

Dane orientacyjne dla GPS:

Dł. geogr. 15°52’55.55″ E

Szer. geogr. 51°49’44.66″ N

Przy opracowaniu tego materiału wykorzystano mapę: Puszcza Tarnowska. Jodłowskie Trasy Rekreacyjne, Wydawnictwo SYGNATURA Zakład Kartograficzny, Wydanie II, 2017