Geograficzna odrębność dyspozycji normatywnych

[…] Na Kongresie Wiedeńskim dokonano nowego podziału Europy. Między innymi na podstawie decyzji z 3 maja 1815 roku utworzono z Ziem Księstwa Warszawskiego Królestwo Polskie, Rzeczpospolitą Krakowską i Wielkie Księstwo Poznańskie. Ci sami Polacy znaleźli się w trzech, jakże pod względem zewnętrznych oddziaływań odmiennych środowisk.

Warunki te prowadzić musiały do znacznego terytorialnego zróżnicowania wszelkich zachowań społecznie znaczących, w tym tez zachowań niezgodnych z prawem.

Dobitnym dowodem takiej dyferencjacji są właśnie współczesne mapy przestępczości, szczególnie kartograficzne obrazy występków i zbrodni przeciwko życiu i zdrowiu.

Pozytywna odrębność tego obszaru jest wprost uderzająca. (…)

Geograficzna odrębność dyspozycji normatywnych obywateli naszego kraju jest faktem niepodważalnym. Terytorialne różnice są niekiedy wprost uderzające.

Narzuca się pytanie: dlaczego zjawiska te nie są przedmiotem głębszych, naukowych analiz, dlaczego nie stają się ilustracją często wzajemnie wykluczających się hipotez o Polakach, dlaczego nie tworzy się podstaw do własnych, rodzimych kryminologicznych teorii? (…)

Zabory były dla nas okresem upadku, klęski. Doświadczyła nas historia. Czyż nie warto korzystać też z gorzkich bolesnych doświadczeń?

Spróbujmy rozwiązać równanie, ze „środowiskową” niewiadomą. Szukajmy odpowiedzi na pytanie, czym różniła się gleba, na której wyrastał Polak romantyk, Polak gospodarz i Polak urzędnik. […]

Ryszard Grupiński, Odczytanie granic Wielkiego Księstwa Poznańskiego na podstawie analizy terytorialnego zróżnicowania współczesnej przestępczości przeciwko życiu i zdrowiu, Wydawnictwo UAM, Poznań 1986 s. 192 i nast.