Ziemie rdzennie polskie

[…] Ziemie rdzennie polskie były w początkach naszych dziejów obszarem zwartym etnicznie. W części Europy, której granica zachodnia biegła Odrą i Nysą Łużycką, południowa – Karpatami i Tatrami, wykraczając poza nie na Orawie i Spiszu, wschodnia – Sanem i między Wieprzem a Bugiem, północna przez jeziora mazurskie i dolną Wisłą – mieszkali niemal wyłącznie ludzie polskim językiem mówiący, jeśli mający jakąś świadomość narodową, to tylko polską.

Jakże inni w tym byliśmy od krajów i Europy zachodniej, i Półwyspu Bałkańskiego, w którym w części już okres panowania rzymskiego, przede wszystkim zaś okres wędrówek ludów stworzył mozaikę różnych plemion mówiących różnymi językami i o różnych kulturach.

Powoli tworzyły się na nich terytoria zwartego osiedlenia powstających narodów dzisiejszej Europy. Wprost przeciwnie przebiegał proces dziejowy na ziemiach polskich i na wschód o nich. Jednolitość narodową ziem polskich podważał proces kolonizacji niemieckiej. Obok Niemców pojawiał się na nich element odmienny kulturą, religią, językiem, choć długo bez własnej świadomości narodowej – Żydzi.

A równocześnie element polski kolonizował jadźwińskie, pruskie, litewskie, białoruskie, ukraińskie ziemie na wschód i północ od swych rdzennych ziem. Na niektórych: jadźwińskich Podlasia i Białostocczyzny, pruskich południowej części Prus Wschodnich, ukraińskich, zajął w pełni miejsce dawnych ich mieszkańców. Gdzie indziej: w Ziemi Chełmskiej  i na pograniczu białorusko-litewskim w Wileńszczyźnie, stał się większością. Wyspami zwartego swego osiedlenia w Nowogródzkiem, Lwowskiem, Tarnopolskiem, słabiej na Wołyniu stał się poważną mniejszością tych ziem.

Wszędzie na ziemiach na wschód od tej granicy polskich ziem historycznych i etnograficznych, aż po Dniepr i Dźwinę, były rozsiane wyspy i wysepki zwartego polskiego osiedlenia. […]

Konstanty Grzybowski, Pięćdziesiąt lat 1918 – 1968, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1977 s. 28-29