Klucz dziejów ludzkości i narodów

[…] Dzieje ludzkości i narodów nie rozwijają się według filozoficznego czy politycznego ideału, lecz według potrzeb, pojęć namiętności i prądów chwili, w warunkach, jakie pewnemu społeczeństwu zakreśliły tradycja, okoliczności, położenie geograficzne, stosunki wreszcie otaczającego świata. […]

K. Jarochowski, Literatura poznańska w pierwszej połowie bieżącego stulecia, wyd. 2, Poznań 1884, s. 129 [cyt. za A. F. Grabskim, Perspektywy przeszłości, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1983 s. 220]