Osobistości Puszczy Tarnowskiej cz. I – Wilhelm Pfeil
Urodził się w Górach Harzu. Kiedy w roku 1815 rozpoczynał pracę w Siedlisku jako nadleśniczy, miał za sobą 32 lata życia, kilka lat praktyki w różnych nadleśnictwach oraz udział w wojnie przeciwko napoleońskiej Francji. Był m.in. asystentem leśniczego, później leśniczym lasów książęcych w podsulechowskiej Klenicy. Niektóre źródła wymieniają też królewski rewir leśny w Otyniu.
Lasy klenickie, w tym zwłaszcza nadodrzańskie dąbrowy oraz zasoby zwierzyny łownej, oceniał swojej późniejszej biografii bardzo wysoko. Znany był tam także z prowadzenia skutecznej walki z kłusownikami.
Z władcą Siedliska [niem. Carolath], księciem Henrykiem posiadał bardzo dobre, niemal przyjacielskie relacje. Już w roku 1816, jako Forstmeister, został zarządcą wszystkich lasów książęcych. Podlegało mu 12 leśniczych.
O samej Puszczy Tarnowskiej [niem. Carolather Heide] nie napisał zbyt wiele. W swojej autobiografii zaznaczył m.in., że gleby są tu „żyzne z całkiem dobrymi drzewostanami, w których przy sensownej metodzie zagospodarowania można było być pewnym dobrych wyników”. Można jedynie domniemywać, że chodziło w tym wypadku bardziej o kompleksy leśne położone bliżej Odry niż lasy w centralnych rejonach Puszczy. Z drugiej strony, nie można też wykluczyć, że na początku XIX w. struktura drzewostanu puszczańskiego była jeszcze zupełnie inna niż obecnie, a duży udział dębu, buka i innych drzew liściastych uzasadniał przywołaną opinię.
W innym miejscu Pfeil ocenił, że „polowania na każdego i licznego zwierza należały do jednych z piękniejszych w Niemczech”.
Jeszcze podczas pracy w Siedlisku Wilhelm Pfeil zasłynął jako autor licznych, czasem kontrowersyjnych, opracowań na temat gospodarki leśnej. W jednej z pierwszych książek sugerował celowość zmniejszenia powierzchni leśnej oraz propagował wyższość prywatnej własności leśnej nad lasami zarządzanymi przez państwo. Z podglądów tych sam szybko wycofał się.
Książki, które pisał wydawał m.in. w Sulechowie i Kożuchowie. Kolejne opracowanie w 1820 r. poświęcone było problematyce nauki i nauczania o lasach. Otworzyło ono Pfeil’owi drogę do błyskawicznej kariery naukowej.
Już rok później odznaczony został honorowym doktoratem i – pomimo braku uniwersyteckiego wykształcenia – mianowany profesorem nauk leśnych. Zaraz też został dyrektorem Akademii Leśnej w Berlinie, przeniesionej później do Neustadt – Eberswalde. Na stanowisku tym pozostawał przez 39 lat.
Osiemdziesiąt lat później, a dokładnie w roku 1900, naukowcy tejże Akademii obejmą pieczę nad plantacjami dębu szypułkowego w nowosolskim lesie odrzańskim. Instytut Badawczy Leśnictwa w Warszawie kontynuuje je z zachowaniem przyjętej na początku XX wieku metodyki po dzień dzisiejszy.
Wilhelm Pfeil zasłynął nie tylko jako wychowawca kilku pokoleń niemieckich, w tym śląskich leśników. Uznanie przyniosły mu bowiem kolejne prace poświecone gospodarce leśnej, ocenie i leczeniu drzewostanów, zagadnieniom łowiectwa oraz regulacjom prawnym leśnictwa.
W gminie Siedlisko, na północny-wschód od Radocina [niem Spangenberg], nad Krzyckim Rowem znajduje się administrowany przez Nadleśnictwo Nowa Sól las o nazwie Dębczak oznaczony kolejnym numerem oddziału 264. Jego powierzchnia wynosi ok. 34 ha. To las ze znaczącym udziałem dębu, także wiekowego. W pododdziale „I” wiek dębu bezszypułkowego taksowany jest na blisko 140 lat.
Niewiele osób wie, że to właśnie tam rosną jeszcze [lub rosły] Dęby Pfeil’a [niem. Pfeil’s Eiche]. Nie wiemy czy książęcy zarządca lasów miał coś wspólnego z ich posadzeniem czy tylko z powodu piękna tych szlachetnych drzew nadano im Pfeil’a za patrona. Nastąpiło to najpóźniej przed końcem XIX wieku. W roku 1927 inny znany leśnik siedliski – Walter Seitz – zrobił sobie przy nich zdjęcie. Tak czczono pamięć o Pfeil’u sto lat po jego pobycie w Siedlisku. Przyjmując, że utrwalone na ówczesnym zdjęciu dęby nie mają więcej niż 50 lat, można do czasu ostatecznej weryfikacji, uznać, że współczesny Dębczak jest ostatnią enklawą żywych Dębów Pfeil’a albo drzewostanu z czasów do nich bardzo zbliżonych.
Warto zauważyć, że w pododziale 264 „D” porastającym obecnie przez bukowy młodnik rośnie dąb, którego obwód pnia na wysokości pierśnicy wynosi 405 cm. Oszczędzono go z jakiegoś powodu podczas wyrębu tej części lasu. Możliwe, że dla zachowania reprezentatywnego przedstawiciela najstarszego pokolenia dębów. Bez ryzyka błędu można przyjąć, że drzewo to pamięta czasy Pfeil’a.
Wilhelm Pfeil zmarł w 1859 r. w Jeleniej Górze. W roku 2005 w miejscowym kościele Podwyższenia Krzyża Świętego odsłonięta została poświęcona mu tablica pamiątkowa. Przy tej okazji zorganizowano też wystawę prezentowaną później w Ośrodku Kultury Leśnej w Gołuchowie.
Wilhelm Pfeil pracował w dzisiejszych Lasach Lubuskich kilkanaście lat, z tego w Puszczy Tarnowskiej tylko przez cztery lata. W swojej bogatej twórczości niestety nie poświęcił jej – jak wynika z wcześniejszych uwag – zbyt wiele miejsca. Jednak bez wątpienia był wybitnym leśnikiem i z tego względu zasługuje do wpisania na listę puszczańskich osobistości.
Odnalezienie współczesnych Dębów Pfeil’a, czyli Dąbczaka nie sprawia żadnych trudności. Wystarczy z Siedliska drogą wojewódzką 326 udać się do Dębianki, a z tej miejscowości kontynuować jazdę na wschód w stronę Kierzna. Po minięciu Radocina na wysokości mostku na kanale Krzycki Rów [Kopalnica] znajdziemy się u celu wyprawy.
Nie obiecujmy sobie jednak łatwego i przyjemnego spaceru po dębowo-bukowym lesie. Dąbczak w tym miejscu bardziej przypomina dżunglę niż park miejski z przystrzyżonymi trawnikami. Właśnie w tej dzikiej naturalności zawarte jest całe jego piękno.
Jan WOJTASIK
Dane orientacyjne lasu Dębczak [Dębów Pfeila] dla GPS:
Dług. geogr. E: 15 53, 48710
Szer. geogr. N: 51 45,23360
Przy opracowaniu tego materiału wykorzystano m.in. mapy: „Powiat Nowosolski” Wydawnictwa Turystycznego PLAN s.c., mapę przeglądową ochrony przeciwpożarowej Nadleśnictwa Nowa Sól oraz pracę A. Milnika, Kraina jak liść dębu. Historia śląskiego leśnictwa w czasach pruskich (1741 – 1945), Wydawnictwo Verlag Kessel 2015. Autorem zdjęcia tablicy pamiątkowej jest Wojciech Sobiech.