Trzy dęby nad Odrą

 Trzy dęby nad Odrą. Drzewa, podobnie jak ludzie, mają swoją historię życia, niekiedy otrzymują także nazwy własne. Ludziom imiona nadaje się praktycznie w chwili urodzenia. Drzewa zwykle otrzymują je później, np. przy nadaniu statusu pomnika przyrody.

Od tej reguły zdarzają się jednak wyjątki. Bywa, że drzewo otrzymuje nazwę własną już w momencie posadzenia. Tak było z dębami o imionach: Katarzyna, Matylda i Mikołaj.

Posadzono je w roku 1895 w pobliżu d. siedziby Leśnictwa Odra [niem. Forst Oderwald], tuż przy obecnej drodze powiatowej 1027F z Nowej Soli do Stanów. Okazją był zjazd Śląskiego Towarzystwa Leśnego. Jego organizację powierzono Nadleśnictwu Przyborów ze względu na wyróżniające się wyniki w hodowli lasu. O ówczesnym Nadleśniczym z Przyborowa Heinrich’u Vogt pisano w rocznikach Towarzystwa, że: „Nowa Sól zawdzięcza jego staraniom zachowanie w pobliżu miasta wiekowej dąbrowy z malowniczymi dębami o krótkich strzałach i grubych konarach. (…) Udało mu się też zachować stary drzewostan sosnowy, z korzyścią dla żyjącej w nim kolonii czapli oraz ku radości miłośników przyrody i myśliwych” [patrz: A. Milnik, Kraina jak liść dębu. Historia śląskiego leśnictwa w czasach pruskich (1741 – 1945), Wydawnictwo Verlag Kessel 2015 s. 491]. Zauważa się też, że H. Vogt wielką w swojej pracy wiele uwagi poświęcał zagadnieniom „estetyki leśnej”.

Warto może podkreślić, że w roku 1892 zinwentaryzowano na terenie Nadleśnictwa Przyborów  m.in.  863 ha lasu dębowego, 37 ha bukowego oraz 3 144 ha lasu sosnowego. Rosło też 107 ha niskopiennego lasu dębowego oraz 71 ha plantacji wierzby wikliniarskiej. Odnotowano także obecność olchy, brzozy, świerka oraz jodły.

W sporządzonym po zjeździe sprawozdaniu odnotowano, że piękno krajobrazu, jaki ujrzeli uczestnicy wycieczki było wyjątkowe, a „na obszarach zalewowych okolice przywodziły na myśl angielski park”.

Szczególnym „plonem” zjazdu było posadzenie wspomnianych wcześniej trzech dębów. „Katarzyna” upamiętniała Katharinę Emmę Jenny Helenę von Reichenbach-Goschuetz, (1861 – 1941) drugą żonę Karola Ludwika Erdmanna Ferdynanda V Księcia Siedliska i Bytomia. „Matylda” uczciła Matyldę Gruchwitz-Lilliendahl (1825- 1909), małżonkę Aleksandra Gruchwitz’a – znanego nowosolskiego fabrykanta. Z osobą Matyldy Gruschwitz wiążą się zakrojone na szeroką skalę, słynne darowizny rodziny Gruschwitz na cele socjalne. Natomiast „Mikołaj” poświęcony był Nikolausowi Księciu von Handjery (1836-1900), doktorowi prawa, prezydentowi Legnicy do roku 1894, któremu cesarz niemiecki powierzył przekazanie gratulacji z okazji jubileuszu 150-lecia założenia Nowej Soli [por. G. Gohle, Historia Nadleśnictwa Przyborów, tłum. polskie Piotr Niemiec, 2007 (brak danych o miejscu wydania) s. 97].

Niestety nie wiemy, jakie dokładnie motywacje zadecydowały o wybraniu wymienionych osób na patronów dębów posadzonych dla uczczenia zjazdu leśników. Należy jednak zakładać, że nie był to wybór przypadkowy i każda z nich posiadała jakiś indywidualny wpływ na stan ówczesnej gospodarki leśnej.

Tytułowe dęby, dożyły czasów współczesnych. I chociaż nie da się do końca powiedzieć, że mają się dobrze, możemy je podziwiać bez problemu. Ich zidentyfikowanie i udokumentowanie okazało się możliwe dzięki pomocy Pana Marka Matusewicza – wieloletniego Leśniczego Leśnictwa Odra [patrz zdjęcie poniżej]. Pan Marek Matusewicz wiedzę o dębach upamiętniających zjazd z roku 1895 otrzymał wiele lat temu od swego poprzednika – powojennego leśniczego Jana Różaka. Ten ostatni powoływał się przy tym na zapamiętane napisy z nazwami dębów. Były one wygrawerowane na mosiężnej tablicy. Tablica najprawdopodobniej umocowana była do kamiennego głazu znajdującego się pośrodku rosnących na planie trójkąta dębów. Skądinąd wiadomo, że do końca II wojny światowej drzewa te objęte były ochroną prawną.

Dokładne przypisanie imion konkretnym drzewom nie jest i chyba nigdy nie będzie już możliwe. Nie jest to jest zresztą najważniejsze. Ciekawe natomiast, że posadzone w jednym czasie i rosnące na niewielkiej wyniosłości, niedaleko przy tym od siebie, a więc w podobnych warunkach wzrastania: Katarzyna, Matylda i Mikołaj istotnie różnią się od siebie obwodem na wysokości pierśnicy. Najgrubszy z dębów mierzy 330 cm, kolejny 280, a najszczuplejszy – 235 cm.

Wspomniana wcześniej uwaga o ich kondycji życiowej nie była niestety przypadkowa. Na pierwszy rzut oka widać, że dwa cieńsze dęby zaczynają obumierać. Najprawdopodobniej dzieje się wskutek obniżania się lustra wody. Należy pamiętać, że dęby, a dęby szypułkowe w szczególności, źle znoszą niedostatek wilgoci. Tak było zawsze.

Przywoływany już tutaj G. Gohle podaje, że: „dla drzewostanów Lasu Odrzańskiego obniżenie poziomu wody gruntowej i wysychanie zagłębień i oczek wodnych przynosiło bardzo niekorzystne skutki. To było szczególnie widoczne w roku 1924 po dwóch bardzo suchych latach. W wielu drzewostanach powysychały dęby i na dwóch niewielkich powierzchniach usunięto młode drzewostany” [Gohle, s. 85].

Tegoroczna susza pogłębiła zdecydowanie zauważalny już od kilku lat deficyt wody na obszarze całej Puszczy Tarnowskiej i zjawisko zamierania dębów staje się tam coraz większym problemem.

Wydaje się, że niezależnie od danych pomiarowych i aktualnej kondycji zdrowotnej, historia trzech dębów uzasadnia nadanie im statusu zbiorowego pomnika przyrody. Idea ich posadzenia i przekaz wynikający z imion patronów mogą być także ciekawym elementem wycieczek krajoznawczych po Nowosolskim Nadodrzu.

„Katarzynę” oraz jej dębowe rodzeństwo najłatwiej odnaleźć kierując się z Nowej Soli drogą wojewódzką „215” w stronę Wolsztyna. Tuż po przejechaniu mostu na Odrze skręcamy w lewo na drogę do Stanów. Po przebyciu ok. 200 m. czeka nas zakręt pod kątem prostym w prawo i ładna lipowa aleja. Za tym właśnie drugim zakrętem, nieco w głębi lasu po lewej stronie drogi powiatowej „1027F” znajdziemy poszukiwane drzewa.

Z uwagi na momentami intensywny momentami ruch samochodowy, zakręt oraz ograniczoną przez należy jednak pamiętać o zachowaniu wymaganej w takiej sytuacji koniecznej ostrożności.

Jan WOJTASIK

Dane orientacyjne dla GPS:

Dł. geogr. 15°44’6.86″ E       [E: 15.73537]

Szer. geogr. 51°48’7.35″ N     [N: 51.802382]

Przy opracowaniu tego materiału poza wskazaną w tekście literaturą oraz mapami historycznymi wykorzystano m.in.: mapę ochrony pożarowej Nadleśnictwa w Nowej Soli oraz skan pobrany ze strony GeoportalGov.pl