Kalendarium nauk sądowych

Skuteczne ściganie przestępstw oraz sprawne funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości wymaga od osób sprawujących funkcje w odpowiednich organach znajomości współczesnej wiedzy przyrodniczej.

Wiedza ta transponowana jest do systemu wymiaru sprawiedliwości po odpowiednim przetworzeniu przez takie dyscypliny naukowe, jak: kryminalistyka, medycyna sądowa, psychiatria czy psychologia sądowa. Katalog ten nie jest oczywiście zamknięty. Określamy je zbiorczym pojęciem nauk sądowych [ang. forensic science]. Nauki sądowe i uprawiające jej instytucje rozwijały się równolegle, tak jak postępował rozwój społeczny. 

Na ich drodze rozwoju pewne wydarzenia odegrały jednak rolę szczególnie ważną. Stanowiły coś w rodzaju kamieni milowych, zmieniając radykalnie sposób badania zjawisk i myślenia o nich. Inne torowały drogę nowym metodom drobnymi krokami, przypominając przysłowiowe krople wody drążące skałę. Jeszcze inne zostały zapomniane nie spełniając pokładanych w nich nadziei albo uznano je za niedopuszczalne w procesie karnym.

Poniższe kalendarium jest subiektywną próbą skatalogowania tych wydarzeń. Dużą uwagę zwrócono w nim na polskie akcenty historii nauk sądowych, a wśród nich takie, które z różnych powodów są najbliższe autorowi.

Oczywiście, wszelkie propozycje PT Czytelników, zarówno co do systematyzacji kalendarium, jak i jego zawartości są oczekiwane i będą mile widziane. Już teraz bardzo za nie dziękuję .

Jan WOJTASIK 

* * *

Kalendarium nauk sądowych

Starożytność

• XVIII w. p.n.e. – zapis o urzędowym badaniu autentyczności pisma klinowego na glinianych tabliczkach; dotyczy sporu o dzierżawę pola i „kradzież” rosnącego na nim zboża
• 300 r. p.n.e. – kolejna wzmianka o potrzebie analizy pisma ręcznego w procesie dowodzenia przestępstwa
• 44 r. p.n. e. – w starożytnym Rzymie odnotowano przeprowadzenie pierwszej udokumentowanej sekcji zwłok Juliusza Cezara [wg Swetoniusza]

Średniowiecze

• 1000 < ? – Avicenna, czyli Abu-Ali Husayn lbn-Abdullah lbn-Sina – arabski lekarz z Buchary w książce medycznej „Canon Medicinae” opisał trucizny i odtrutki oraz działanie bardziej złożonych lekarstw 
• 1155 – we francuskim porcie Saint-Malo na etatach policji okrętowej dla celów służby patrolowej utrzymywane są dogi 
• 1161 – osiemnastoosobowa komisja „biegłych w piśmie” notariuszy bada autentyczność dokumentu carta securitas doży weneckiego
• 1247 – chiński urzędnik Sung Tz’u opracowuje podręcznik kryminalistyki pt. Zmywanie krzywd [ang. The Washing Away of Wrongs]; dzieło zatytułowane w oryginale „Hsi Yuan Lu”  uznawane jest za pierwszy w świecie podręcznik medycyny sądowej
• 1235 – w Bolonii sędzia Albertus Gandinus do zbadania autentyczności podejrzanego dokumentu powołuje licznych biegłych, w tym pisarzy oraz handlarzy materiałami pisarskimi                                                                                                                                                                                                                                Czasy nowożytne                                                                                                    
• 1493 – urodził się Paracelsus, niemiecki lekarz – autor słynnej sentencji: „Wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną, bo tylko dawka czyni truciznę”.
• 1527 – ujawnienie fałszerstwa dowodu wpłaty czynszu przez wójta zambrowskiego; fałszywy dokument sporządzono metodą naśladownictwa pisma oryginalnego
• 1532 – cesarz Karol V w słynnej „Constitucio Criminalis Carolina” określa tryb postępowania w sprawach karnych dla krajów niemieckich; drastyczne metody przesłuchiwania i okrutne kary przewidziane w ustawie ukształtowały model procesu inkwizycyjnego na dwa stulecia, a sama ustawa otrzymała przydomek „krwawej karoliny”
• 1600 – w Poznaniu w Zakładzie Naukowym Konarskiego wykładana jest m.in.: „nauka o dokumentach”
• 1602 – w książce De relationibus medicorum librii quattuor autorstwa Fortunato Fedele pojawia się wzmianka z zakresu psychiatrii sądowej
• 1605 – krakowski lekarz i filozof Sebastian Petrycy wydaje Politykę Arystotelesowską, w której zawiera rozważania o poczytalności i odpowiedzialności osób popełniających czyny zabronione w stanie upojenia alkoholowego
• 1621 – pierwszy podręcznik medycyny sądowej wydany w Europie; autorem jest Paolo Zacchia
• 1660 – w procesie angielskim dokumentowane są pierwsze nowożytne identyfikacje sprawców na podstawie cech mowy 
• 1663 – duński medyk Thomas Bartholin odkrywa znaczenie pęcherzyków powietrza przy diagnozowaniu śmierci noworodka; w 1682 r. dla potrzeb opiniowania sądowo-medycznego wodną próbę płucną przeprowadza Jan Schreyer [b.d.b.]
• 1686 – w Wierchotursku w Rosji na podstawie ekspertyzy pisma ustalono autora anonimu
• 1764 – Cesare Beccaria wydaje swoje najsłynniejsze dzieło: „O przestępstwach i karach”; pierwszy polski anonimowy przekład traktatu Beccarii ukazał się w roku 1772
• 1767 – szwedzki uczony Karol Linneusz wypowiada zdanie: „Potomstwo trzech much zje konia równie szybko, jakby to zrobił lew”; opinia ta zwróciła uwagę na znaczenie owadów w procesie rozkładu zwłok i znacząco wpłynęła na przyszły rozwój entomologii sądowej
• 1776 – w Polsce wprowadzono zakaz stosowania tortur
• 1784 – w Stuttgarcie pojawia się: „Opis łotrów, cyganów, morderców, rozbójników drogowych” – najprawdopodobniej pierwszy na świecie rejestr sprawców wg kryteriów sposobu popełniania przestępstw (modus operandi)
• 1786 – w Szkocji dokonano indywidualnej identyfikacji obuwia na podstawie zabezpieczonych na miejscu zabójstwa nawarstwionych krwią śladów podeszew
• 1791 – Carl von Eckartshausen publikuje pracę pt. O konieczności wiedzy psychologicznej przy sądzeniu przestępców; książka ta uważana jest za pierwsze dzieło z zakresu psychologii sądowej
• 1793 – w Kaliszu wydano pierwszy polski podręcznik medycyny sądowej autorstwa L. Perzyny pt. „Nauka cyrulicka krótko zebrana”
• 1795 – w Paryżu zostaje utworzona pierwsza na świecie katedra medycyny sądowej 

Wiek XIX

• 1804 – na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie powstaje katedra medycyny sądowej
• 1805 – w Anglii powstaje zalążek policji śledczej dający początek przyszłej organizacji Scotland Yardu
• 1811 – Eugene F. Vidocq tworzy w Paryżu „latające brygady śledcze”
• 1823 – J.E. Purkinie [Wrocław] przedstawia pierwszą, opartą na zasadach naukowych, klasyfikację wzorów linii papilarnych
• 1827 – we Francji zostaje opublikowana pierwsza nowoczesna statystyka przestępczości; kolejną w 1830 r. publikuje Badenia
• 1832 – Jakub Marsh [Anglia] opracowuje metodę wyodrębniania arsenu z materiału badawczego określaną jako „zwierciadło arsenowe”
• 1836 – krakowski medyk sądowy Fryderyk Hechel na podstawie sekcji zwłok nie tylko opisuje obrażenia, ustala przebieg kanału rany i śmiertelność poszczególnych ran oraz identyfikuje narzędzia zbrodni, ale dokonuje też rekonstrukcji przebiegu zdarzenia polegającej na wskazaniu pozycji ofiary i zabójców w chwili czynu
• 1839 – Akademia Nauk we Francji formalnie uznaje dagerotypię za wynalazek; technika ta daje początek fotografii, która w przyszłości znajdzie powszechne wykorzystanie w wielu dziedzinach kryminalistyki
• 1839 – Fryderyk Hechell wydaje w Krakowie prace pt. „Historyczno – krytyczne badanie początku i wzrostu medycyny sądowej jako oddzielna gałąź nauki lekarskiej uważanej”
• 1843 – fotografowanie metodą dagerotypii więźniów opuszczających belgijskie zakłady karne
• 1843 – angielska Izba Lordów uchwala zasady odpowiedzialności karnej osób zaburzonych psychicznie w chwili czynu nazwane regułami M’Naughtona; reguły te przyjęły sądy niemal wszystkich krajów systemu prawa anglosaskiego i bez zmian stosowano je do połowy XX wieku; reguły wychodzą z założenia, że „każdy człowiek posiada rozsądek w takim stopniu, by był odpowiedzialny za przestępstwa, chyba, że zostanie udowodnione coś przeciwnego”
• 1846 – eksperci krakowscy na podstawie analizy obrazu rany postrzałowej ustalają odległość z jakiej oddano strzał
• 1853 – Ludwik Teichman-Stawiarski publikuje pracę o identyfikowaniu śladów krwi metodą wyodrębnienia kryształków heminy; „próba Teichmana” znajduje rutynowe zastosowanie we wszystkich ówczesnych laboratoriach zajmujących się badaniem śladów zbrodni
• 1850 – Jean Servais Stas [Belgia] opracowuje metodykę wykrywania w zwłokach nikotyny; metoda okazuje się przydatna do ujawniania innych trucizn pochodzenia organicznego
• 1850 – znaleziona w piecu sztuczna szczęka zostaje zidentyfikowana przez wykonawcę, co umożliwia ustalenie personaliów ofiary zabójstwa, a w konsekwencji skazanie sprawcy, którym okazał się wykładowca chemii z Uniwersytetu Harvarda
• 1855 – pojawia się pierwsze sprawozdanie sądowe w przedmiocie ustalenia czasu zgonu na podstawie obecności owadów na zwłokach
• 1860 – fotografowanie miejsc poważnych przestępstw staje się regułą na zachodzie Europy 
• 1864 – w Warszawskim Towarzystwie Lekarskim powstaje Sekcja Chorób Umysłowych, Nerwowych i Psychiatrii Sądowej
• 1866 – wykonane z zastosowaniem podstępu zdjęcia Johna i Freda Reno – sprawców napadu rabunkowego na pociąg, zostają wykorzystane do rozesłania listów gończych z ich fotograficznymi podobiznami [Stany Zjednoczone]
• 1867 – sporządzenie w Lozannie pierwszej klasycznej dokumentacji fotograficznej miejsca podwójnego zabójstwa
• 1869 – w Krakowie wytworzona zostaje pierwsza na ziemiach polskich fotograficzna dokumentacja ekshumowanych zwłok; sporządzono ją w trakcie badania szczątków króla Kazimierza Wielskiego; równolegle wykonana została przez Jana Matejkę dokumentacja rysunkowa [7 lipca]
• 1870 – utworzenie Katedry Medycyny Sądowej na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego; katedra ta istniała do roku niezależnie od katedry funkcjonującej w strukturach Wydziału Lekarskiego
• 1870 – w Mansfield w USA odbywa się pierwsza rozprawa na podstawie dowodu uzyskanego z ekspertyzy porównawczej śladu zębów na ramieniu ofiary z uzębieniem oskarżonego
• 1870 – rosyjski chemik Dmitrij Mendelejew w opracowaniu „O ekspertyzach w sprawach sądowych” wypowiada pogląd, że przed przeprowadzeniem ekspertyzy zawsze należy sprawdzić, czy badany materiał jest oryginalny i w stanie nienaruszonym, gdyż jakiekolwiek wątpliwości w tym zakresie pozbawią ekspertyzę mocy dowodowej 
• 1876 –Cezare Lombrozo wydaje swoją najsłynniejszą pracę pt. „Człowiek zbrodniarz (…)”; pierwszy tom ukazuje się w języku polskim w roku 1891
• 1879 – w Krakowie ukazuje się pierwszy polski podręcznik psychiatrii sądowej autorstwa A.[?] Rothe; pełny tytuł pracy: „Psychopatologia forensis, czyli nauka o chorobach umysłowych w zastosowaniu do sądownictwa, a w szczególności do praw obowiązujących w Królestwie Polskim i w Galicyi”
• 1879 – pierwszy w świecie przypadek identyfikacji sprawcy na podstawie śladu linii papilarnych pozostawionych na miejscu zdarzenia [Henry Faulds]
• 1882 – fotograficzna dokumentacja miejsca zdarzenia coraz częściej staje się przedmiotem oceny sądu; sędzia Sądu Najwyższego stanu Georia uznaje zdjęcie za bezstronnego i wiarygodnego, chociaż niemego świadka
• 1883 – pierwszy przypadek identyfikacji przestępcy na podstawie systemu antropometrii kryminalnej Alfonsa Bertilliona [Francja]
• 1885 – ukazuje się praca Alfonsa Bertilliona pt. „Opis przestępcy w słowach”, czyli portrait parle – system opisu widocznych cech głowy człowieka zakodowany w formułę literową i umożliwiający w wielu przypadkach bezbłędne rozpoznanie 
• 1887 – początek badań naukowych nad możliwościami identyfikacyjnymi psa tropiącego
• 1888 – Thomas Bond opracowuje na piśmie pierwszą opinię typologiczną nieznanego sprawcy serii zabójstw londyńskich prostytutek o pseudonimie „Kuba Rozpruwacz”
• 1889 – w Belgii powstaje pierwsza szkoła tresury psów dla celów policyjnych; rok później psy systematycznie wykorzystywane są do patrolowania terenu przez policję angielską
• 1890 – Alfons Bertillion publikuje w Paryżu zasady wykonywania fotografii sygnalitycznej
• 1892 – ukazuje się książka Francisa Galtona pt. „Fingerprints” o systemie daktyloskopii
• 1892 – Ignacy Schaltter – lekarz miejski w Krakowie publikuje prace pt. „Kazuistyka sądowo – lekarska”
• 1892 – pierwsza na świecie identyfikacja sprawcy zbrodni na podstawie daktyloskopijnej identyfikacji śladu krwawego na miejscu zbrodni [Argentyna]
• 1893 – Hans Gross autorem pierwszego podręcznika kryminalistyki pt. „Podręcznik dla sędziów śledczych jako system kryminalistyki”
• 1894 – wprowadzenie systemu rejestracji daktyloskopijnej przestępców recydywistów w Anglii
• 1894 – Jan Pierre Mégnin w książce „Fauna zwłok” [franc. La Faune des Cadavres] przedstawia wyniki swoich badań nad oddziaływaniem owadów na zwłoki; dzieło zyskało miano pierwszego podręcznika do entomologii sądowej
• 1895 – Edward Piotrowski prowadzi doświadczenia nad kształtem, kierunkiem i dynamiką plam krwawych powstających w następstwie urazu mechanicznego spowodowanego typowymi narzędziami; wyniki badań publikuje w Przeglądzie Lekarskim oraz wydanej we Wiedniu w języku niemieckim książce
• 1896 – policja prowincji Buenos Aires w Argentynie znosi metodę antropometryczną i wprowadza system rejestracji daktyloskopijnej jako podstawową metodę ewidencji przestępców
• 1896 – Leon Wachholz publikuje w Przeglądzie Lekarskim pracę o wykrywaniu we krwi tlenku węgla; metoda uzyskuje miano „próby Wachholza – Sieradzkiego” i znajduje powszechne zastosowanie przy badaniu zatruć
• 1897 – w Paryżu ma miejsce pierwsza masowa identyfikacja odontologiczna; na podstawie analizy uzębienia zidentyfikowano 30 ofiar pożaru na imprezie charytatywnej
• 1898 – we Francji ukazuje się pierwszy naukowy podręcznik odontologii sądowej pt. Dentystyka w medycynie sądowej
• 1899 – w Krakowie opublikowana zostaje kazuistyczna praca Stefana Horoszkiewicza o śladach żerowania owadów na zwłokach dziecka 

Wiek XX (I połowa)

• 1901 – Paweł Uhlenhuth opracowuje metodę różnicowania krwi ludzkiej od zwierzęcej
• 1901 – Karl Landstainer odkrywa i opisuje układ głównych grup krwi
• 1902 – niemiecki psycholog William Stern wypowiada opinię, zgodnie z którą: „zeznania całkowicie prawdziwe nie są regułą, lecz wyjątkiem”; opinia ta nie straciła na aktualności do czasów współczesnych
• 1903 – w Niemczech ma miejsce pierwszy udokumentowany przypadek powołania psychologa w charakterze biegłego przed sądem; data ta podawana jest jednak niekiedy w wątpliwość, jako spóźniona o kilka lat
• 1904 – fotografia barwna znajduje zastosowanie w kryminalistyce; technikę tę wykorzystuje w Niemczech dr Georg Popp do utrwalenia obrazu noża zabezpieczonego na miejscu zabójstwa
• 1907 – w sprawie o zgwałcenie sąd Florydy dopuszcza możliwość rozpoznania sprawcy na podstawie cech jego mowy
• 1908 – w Stanach Zjednoczonych powstaje Federalne Biuro Śledcze
• 1908 – londyński kardiolog J. Mackenzie publikuje prace o zasadach działania wariografu, aparatu do badania szczerości wypowiedzi na podstawie rejestrowania reakcji fizjologicznych organizmu; autor jest także twórcą pierwszego egzemplarza tego urządzenia
• 1908 – Georg Popp – chemik z Frankfurtu n. Menem przeprowadza analizę gleby z butów podejrzanego o zabójstwo; wynik profilowania pozwala na zrekonstruowanie drogi przemieszczania się sprawcy i wykazanie mu winy
• 1910 – Edmond Locard definiuje zasadę „wzajemnej wymiany”, czyli pozostawiania na miejscu zdarzenia własnych śladów i „zabierania” z niego śladów miejsce to charakteryzujących
• 1911 – w sprawie przeciwko Thomasowi Jennigsowi sąd w Chicago po raz pierwszy uznaje za „dowód rzeczowy” ślady linii papilarnych zabezpieczone na drodze oddalenia się sprawcy z miejsca zastrzelenia ofiary 
• 1912 – w artykule Les pores et l’identyfication des criminels Edmond Locard przedstawił teoretyczne podstawy poroskopii, jako metody identyfikacji człowieka na podstawie ujść kanalików potowych; w tej samej publikacji opisany został przypadek wykorzystania poroskopii w ekspertyzie wydanej dla potrzeb sądu
• 1913 – w Anglii powstaje „Crime Index”, pierwszy nowoczesny system rejestracji przestępców wg modus operandi  [MOS]
• 1913 – we Lwowie Gustaw Groeger publikuje esej na dwudziestolecie kryminalistyki; wśród wymienionych przez niego celów kryminalistyki znalazła się m.in. uwaga, że zalicza się sie nich także „badanie błędów i pomyłek w spostrzeganiu i reprodukowaniu spostrzeżeń, zachodzacych u wszystkich osób, biorących udział w procesie, nie wyłączając sędziego”
• 1915 – Leon Lattes na łamach włoskiego czasopisma naukowego „„Archivio di Antropologia Criminale Psichiatria e Medicina Legale” przedstawia metodę różnicowania grup krwi ludzkiej zabezpieczonej w postaci śladu
• 1917 – ukazuje się Psychiatria sądowa autorstwa Rafała Radziłłowicza; w późniejszym czasie autor będzie jednym inicjatorów utworzenia Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego
• 1917 – w Warszawie powstaje pierwsza w Polsce szkoła policyjna; wśród przedmiotów wykładowych była m.in. antropometria oraz daktyloskopia
• 1919 – ustawa o Policji Państwowej z 24 lipca 1919 r. powołuje jednolitą formację policyjną z zadaniem ochrony bezpieczeństwa, spokoju i porządku publicznego na obszarze odrodzonej Polski
• 1920 – powstaje Polskie Towarzystwo Psychiatryczne, które jest organizacją zrzeszającą lekarzy psychiatrów, w tym wielu psychiatrów sądowych; od 1976 r. w strukturach PTP funkcjonuje Sekcja Naukowa Psychiatrii Sądowej
• 1920 – Edmund Locard definiuje zasadę przenoszenia śladów kontaktowych pomiędzy dwoma obiektami
• 1921 – w Komendzie Głównej Policji powstaje laboratorium „chemiczno-rozpoznawcze”; jest to pierwsze policyjne laboratorium kryminalistyczne w Polsce
• 1921 – powstaje test plam atramentowych autorstwa szwajcarskiego psychologa Hermana Rorchaha; jakkolwiek koncepcja diagnozowania osobowości przy jego oceniana jest bardzo kontrowersyjnie, test stosowany jest do czasów współczesnych
• 1921 – w strukturze Collegium Medicum Uniwersytetu Poznańskiego utworzony zostaje Zakład Medycyny Sądowej; jego pierwszym kierownikiem jest Stefan Horoszkiewicz uczeń Leona Wachholza
• 1921 – powstaje Instytut Telepatii Kryminalnej z siedzibą we Wiedniu; pomimo zaangażowania do współpracy wielu osób obdarzonych talentami parapsychicznymi, instytut nie odnotował na swoim koncie godnych uwagi sukcesów; w okresie międzywojennym policja polska wielokrotnie korzystała z pomocy jasnowidzów, zwłaszcza przy poszukiwaniu zwłok
• 1922 – rozkaz Komendanta Głównego Policji z 20 maja szczegółowo określa organizacją urzędów śledczych i zasady ich działalności
• 1922 – R. E. Hause [Stany Zjednoczone] proponuje wprowadzenie do praktyki śledczej narkoanalizy, jako „największego osiągnięcia w dziedzinie wykrywania przestępstw od czasu wprowadzenia daktyloskopii”
• 1923 – powstaje INTERPOL – Międzynarodowa (Komisja) Organizacja Policji Kryminalnych; Interpol zrzesza obecnie 190 państw, a siedziba Sekretariatu  Generalnego mieści się w Lyonie
• 1923 – w Warszawie ukazuje się opracowanie pt. „Służba śledcza. Podręcznik dla użytku Policji Państwowej”; w nieco eklektycznym podręczniku zawarto wiele różnych informacji z zakresu nauk sądowych
• 1923 – Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych wprowadza tzw. standard Frye’a, jako kryterium uznania dowodu za naukowy, ; wg Sądu, kryterium tym jest powszechna akceptacja metody badawczej w danej dziedzinie wiedzy
• 1923  – ukazuje się książka Leona Wachholza pt. Psychopatologia sądowa; w okresie tym coraz wyraźniejsze staje się wyodrębnienie zagadnień „dochodzenia stanu umysłowego”, czyli współczesnej psychiatrii sądowej z medycyny sądowej
• 1924 – Bronisław Łukomski publikuje we Lwowie pracę pt. „Służba śledcza i taktyka kryminalna wraz z najważniejszymi wiadomościami z medycyny sądowej”
• 1924 – w Poznaniu ukazuje się praca Józefa Bossowskiego pt. „Ewolucja postępowania dowodowego w procesie karnym. Od pojedynku sądowego i Sądów Bożych do psychologicznej oceny zeznań i dowodów rzeczowych”; autor uznany został za „ojca” uniwersyteckiego nauczania kryminalistyki w Polsce
• 1924 – pierwsze zastosowanie do oględzin miejsca zdarzenia walizki śledczej wyposażonej m.in. w rękawiczki ochronne
• 1925 – japoński naukowiec K. Yamakami na łamach „Journal of Immunology” donosi o wyosobnieniu w nasieniu ludzkim  cech grupowych analogicznych, jak grupy krwi; z publikacji wynika, że podobne właściwości posiadają inne wydzieliny człowieka, w tym ślina 
• 1925 – Leon Wachholz autorem III wydania „Medycyny sądowej” (na podstawie ustaw obowiązujących na ziemiach polskich); podręcznik nie zawiera rozdziału z zakresu psychiatrii sądowej 
• 1926 – w Stanach Zjednoczonych udaje się wypracować metodykę indywidualnej identyfikacji broni palnej na podstawie charakterystycznych cech pocisku; pracami zespołu kierował Karol E. Waite
• 1927 – E. Solange-Pellat [Francja] formułuje aksjomaty ekspertyzy pisma ręcznego; zakładają one m.in., że pismo jednego człowieka różni się od pisma wszystkich pozostałych ludzi, a on sam nigdy nie pisze za każdym razem identycznie
• 1928 – w Japonii dokonano ustalenia cech grupowych sprawcy zabójstwa dziecka na podstawie śladów nasienia ujawnionych na ciele ofiary
• 1928 – powszechne wdrożenie do praktyki leczniczej, a także śledczej opracowanych przez Ludwika Hirszfelda zasad dziedziczenia grup krwi
• 1929 – utworzenie w Warszawie Instytutu Ekspertyz Sądowych; po II wojnie światowej siedzibą IES staje się Kraków
• 1930 – Sąd Najwyższy uznaje za dowód zachowanie psa policyjnego, który po śladach trafił do zagrody oskarżonego i „rzucił się” na niego pomimo, iż na miejscu znajdowała się gromada innych ludzi
• 1930 – w Evanstone [USA] powstaje Naukowe Laboratorium Wykrywania Zbrodni [Scientific Crime Detection Laboratory]; zadaniem instytutu jest zwalczanie przestępczości metodami naukowymi oraz kształcenie balistyków sądowych
• 1931 – Edmond Locard opisuje zasady identyfikacji człowieka na podstawie porów występujących na grzbietowych powierzchniach listewek skórnych [poroskopia]
• 1932 – Fritz Schiff [Niemcy] dokonuje rozróżnienia ludzi na niewydzielaczy i wydzielaczy; wydzielaczami [86% populacji] są osobnicy, których wydzieliny ustrojowe zawierają substancje odpowiadające właściwościom grupowym krwi
• 1933 – w Warszawie ukazała się „Grafologia sądowa”, autorem pierwszej polskiej monografii traktującej o identyfikacji pisma ręcznego i fałszerstwach dokumentów był Henryk Kwieciński
• 1933 – Sąd Najwyższy w Stanach Zjednoczonych wprowadza Federalne Reguły Dowodowe, tzw. standard Dauberta; kryteriami naukowości dowodu dowodu są: jego falsyfikacja, recenzja i publikacja, znana wartość diagnostyczna, standaryzacja i powszechna akceptacja
• 1935 – Zrzeszenie Sędziów i Prokuratorów R. P. Oddział w Gnieźnie wydaje: „Traktat o dowodach sądowych” Jeremiasza Benthana [1748-1832]  w tłumaczeniu Franciszka Rekłajtysa
• 1935 – wykonana przez Leonarda Keelera ekspertyza poligraficzna  zostaje dopuszczona przez sąd w stanie Wisconsin w USA jako dowód w sprawie karnej; precedens ten otworzył drogę poligrafowi do sal sądowych i w ciągu najbliższej dekady zaaprobowały go co najmniej cztery sądy stanowe tego kraju
• 1935 – J. C. Bash opracowuje metodę identyfikacji na podstawie porównania czaszki ludzkiej z zażyciowo wykonanym zdjęciem typowanej osoby; metoda nazwana superprojekcją [superimpozycją] wykorzystywana jest do czasów współczesnych w formie wideo-superprojekcji oraz superprojekcji komputerowej
• 1936 – początek edycji „Przeglądu Policyjnego”; aktualnie jest on wydawany jako kwartalnik przez Wyższą Szkołę Policji w Szczytnie
• 1937 – w Polsce ukazuje się praca Edmond’a Locard’a „Dochodzenie przestępstw według metod naukowych”; autoryzowanego przekładu z języka francuskiego dokonali sędziowie Roman Merson i Eugeniusz Wiśniewski
• 1938 – powstaje Polskie Towarzystwo Medycyny Sądowej i Kryminologii 
• 1938 – na Harvardzie rozpoczyna działalność pierwsza w Stanach Zjednoczonych katedra medycyny sądowej; kieruje nią dr George Burgess Magrath
• 1939 – w Stanach Zjednoczonych powstaje pierwsza wersja skali inteligencji dla dorosłych autorstwa Davida Wechslera; test ten stosowany jest po modyfikacjach do czasów współczesnych i odgrywa znaczącą rolę w diagnostyce psychologicznej
• 1939 – Roche Lynch [Anglia] identyfikuje cechy grupowe sprawcy zabójstwa naniesione w ślinie na niedopałku papierosa
• 1939 – francuski naukowiec Victor Balthazard opisuje wyniki badań nad rozpryskami śladów krwi
• 1944 – H.A. Hyde i D.A. Williams wprowadzają pojęcie palinologii na określenie nauki zajmującej się powstawaniem, rozwojem i zachowaniem w różnych środowiskach ziaren pyłku i zarodników roślin; kluczowa metoda tej nauki, jaką jest analiza pyłkowa, posiada istotne znaczenie w palinologii sądowej
• 1946 – powstanie Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej na obecnym Gdańskim Uniwersytecie Medycznym
• 1948 – Lekarski Instytut Naukowo – Wydawniczy wydaje monumentalną pracę Wiktora Grzywo-Dąbrowskiego pt. „Podręcznik Medycyny Sądowej dla studentów medycyny i lekarzy”; dzieło liczy sobie blisko 1000 stron
• 1948 – pierwszy opisany w literaturze przypadek masowego pobierania materiału porównawczego do kryminalistycznych badań identyfikacyjnych, tzw. „trałowanie”; poszukując sprawcy zabójstwa czteroletniego dziecka, w Blackburn [Anglia] w pobrano odciski palców od ponad 45 tys. mężczyzn 
• 1949 – w Polsce likwidacja instytucji sędziego śledczego; uprawnienia tego urzędu przejął wcześniej w całości prokurator
• 1949 – na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego dr Jan Sehn rozpoczyna wykłady z kryminalistyki
• 1950 – utworzenie Laboratorium Rekonstrukcji Plastycznej Akademii Nauk ZSRR; na jego czele staje Michaił Gierasimow – twórca metody rekonstrukcji plastycznej twarzy człowieka na podstawie zachowanych elementów czaszki                                                                                                                                                                                                                                                                                                  Wiek XX (II połowa)                                                                                                     
• 1951 – ukazał się pierwszy numer czasopisma „Archiwum medycyny sądowej, psychiatrii sądowej i kryminalistyki”; redaktorem naczelnym zostaje Wiktor Grzywo-Dąbrowski
• 1952 – w Lyonie powstaje pierwszy tzw. portret składany – obraz twarzy sprawcy zrekonstruowany przy użyciu gotowych fragmentów fotografii
• 1953 – James Watson i Francis Crick publikują wyniki badań nad DNA; odkrycie struktury kwasu deoksyrybonukleinowego staje się podstawową przyszłych metod identyfikacji genetycznej człowieka, zwierząt i roślin
• 1953 – L. R. C. Haward wprowadza do literatury anglojęzycznej termin „psychologia sądowa”; na obszarze niemieckojęzycznym niektóre źródła wskazują czas znacznie wcześniejszy [Hellwig, 1928]
• 1954 – Jan Illg i Jan Markiewicz z Instytutu Ekspertyz Sądowych w Krakowie otrzymują patent na pierwszy polski tester trzeźwości
• 1955 – powołanie Zakładu Kryminalistyki Komendy Głównej Milicji Obywatelskiej w Warszawie; aktualnie kontynuatorem placówki jest Centralne Laboratorium Kryminalistyczne Policji – Instytut Badawczy
• 1956 – powstanie Katedry Kryminalistyki na Uniwersytecie Warszawskim
• 1956 – Zakład Kryminalistyki KGMO rozpoczyna publikowanie miesięcznika „Problemy Kryminalistyki”; periodyk ten jako kwartalnik ukazuje się do dnia dzisiejszego
• 1958 – Państwowe Wydawnictwo Naukowe wydaje pierwszy polski podręcznik kryminalistyki autorstwa Pawła Horoszowskiego
• 1959 – Paweł Horoszowski autorem monografii „Śledcze oględziny miejsca”; obejmująca wszystkie podstawowe zagadnienia oględzin książka  zostaje opublikowana w Wydawnictwie Prawniczym
• 1959 – dowód z opinii biegłego palinologa po raz pierwszy w procesie karnym wykorzystany zostaje w Szwecji, w Polsce pierwsze przypadki analizy pyłkowej dla potrzeb wymiaru sprawiedliwości opisano w roku 1963
• 1960 – policje wielu krajów wprowadzają do praktyki śledczej system identyfikacji twarzy IDENTIKIT na podstawie zeznań świadków; projekt wg pomysłu policjanta Hugh McDonald’a składał się z 525 ponumerowanych i oznaczonych kodem przezroczystych folii przedstawiających rysunki różnych typów fragmentów twarzy, które po złożeniu pozwalały na odtworzenie podobizny osoby poszukiwanej
• 1960 – ukazuje się „Mała encyklopedia praktyki śledczej” wydana przez Prokuraturę Generalną w Warszawie
• 1960 – polski Sąd Najwyższy, jako jeden z pierwszych na świecie, uznaje zapis magnetofonowy za dowód w sprawie
• 1960 – policja w Paryżu i Rzymie instaluje komputery z przetransferowanymi na taśmach magnetycznych wybranymi kartotekami
• 1960 – Instytut Ekspertyz Sądowych rozpoczyna wydawanie kwartalnika „Z Zagadnień Kryminalistyki”; periodyk ten aktualnie ukazuje się pod tytułem „Z Zagadnień Nauk Sądowych”
• 1962 – Ryszard Dreszer autorem „Zarysu psychiatrii sądowej dla medyków i prawników”; podręcznik wydał Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich
• 1962 – pojawia się koncepcja identyfikacji człowieka na podstawie charakterystycznych cech krawędzi linii papilarnych [krawędzioskopia]
• 1963 – na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego zostaje powołana Katedra Kryminalistyki
• 1963 – pierwszy w Polsce udokumentowany przypadek przeprowadzenia przez Pawła Horoszowskiego ekspertyzy wariograficznej w postępowaniu karnym; służby specjalne wykorzystywały badania wariograficzne już od początku lat 50-tych XX w.
• 1964 – Andrzej Szwarc ogłasza znaczącą dla polskiej fonoskopii pracę pt. „Kryminalistyczna ekspertyza zapisu magnetofonowego”
• 1968 – Wydawnictwo Prawnicze publikuje podręcznik „Psychiatria w procesie karnym” autorstwa Mariana Cieślaka, Karola Spett i Władysława Woltera; w opracowaniu kolejnych wydań uczestniczą Stanisław Cwynar i Adam Szymusik
• 1967 – ukazują się ważna dla polskiej praktyki śledczej praca zbiorowa pt. „Ślady”; jest to kolejny tom z cyklu „Biblioteka kryminalistyczna” wydawanego przez Zakład Kryminalistyki KGMO
• 1968 – w Prokuraturze Generalnej powstaje Biuro Studiów Problematyki Przestępczości; jego zadaniem jest prowadzenie badań nad stanem i przyczynami przestępczości oraz środkami jej efektywnego zwalczania
• 1969 – powstaje Zakład Kryminalistyki w Instytucie Prawa Sądowego WPiA Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu; w latach późniejszych Zakład zostaje przekształcony w Katedrę
• 1969 – w Los Angeles detektyw Hugh McDonald opracowuje system rekonstrukcji twarzy człowieka przy wykorzystaniu 515 elementów składowych wykonanych z folii
• 1969 – fotograf Jacques Penry opracowuje Zestaw do Identyfikacji Twarzy Photo-FIT; w miejsce rysunków fragmentów twarzy znanych z systemu IDENTIKIT zastosowane zostały elementy fotografii
• 1971 – William M. Bass uruchamia przy Uniwersytecie Tennessee w Knoxville „trupią farmę” [body farm], ośrodek badawczy z zakresu antropologii sądowej; prowadzone tam badania przyczyniły się do poznania wpływu różnych czynników na kierunki i szybkość przeobrażeń pośmiertnych zwłok
• 1971 – w Londynie odbył się pierwszy proces z wykorzystaniem odcisku rękawiczki jako dowodu w sprawie o włamanie; oskarżony po zapoznaniu się z wynikiem ekspertyzy przyznał się do winy
• 1972 – FBI tworzy zespół d/s opracowywania profili psychologicznych nieznanych sprawców przestępstw
• 1973 – L. Kersta publikuje koncepcję „odbitki głosu” [and. voiceprint] jako metodę identyfikacji autora wypowiedzi
• 1973 – powstaje Polskie Towarzystwo Kryminalistyczne; wśród inicjatorów utworzenia PTK byli m.in: Brunon Hołyst, Tadeusz Hanausek i Jan Markiewicz
• 1974 – powstaje Instytut Problematyki Przestępczości; w tym samym roku ukazuje się 1. tom periodyku naukowego „Studia Kryminologiczne, Kryminalistyczne i Penitencjarne” – jednego z wydawnictw IPP
• 1976 – powołanie Komisji do Spraw Psychiatrii Sądowej Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego; w roku 1977 Komisja zostaje przekształcona w Sekcję Naukową Psychiatrii Sądowej PTP
• 1978 – wprowadzenie Programu Profilowania Psychologicznego przez Wydział Badań nad Zachowaniem w Akademii FBI w Quantico
• 1978 – opracowanie przez Criminal Identification Division of the Japanes National Police Agency cyjanoakrylowej metody wizualizacji śladów linii papilarnych
• 1981 – na Uniwersytecie Tennessee powstaje projekt badawczy „Trupiej Farmy”; jego pomysłodawcą jest antropolog Bill Bass, a celem naukowa obserwacja procesów gnilnego rozkładu zwłok ludzkich zachodzącego w naturalnych warunkach środowiskowych
• 1984 – E. Geiselman i R.P. Fischer proponują techniki przesłuchania poznawczego, jako sposób na podniesienie efektywności procesów przypominania u osób szczerze zeznających i chętnie współpracujących z przesłuchującym
• 1985 – Wydawnictwo Prawnicze publikuje zbiorową pracę: „Świadek w procesie sądowym”; to ważne opracowanie ma charakter wieloaspektowy i prawnoporównawczy, a redaktorem obszernej całości jest Stanisław Waltoś
• 1985 – R.C.L. Lindsay i L.G. Wells przedstawiają koncepcję okazania sekwencyjnego, którego wartość diagnostyczna przeważa nad wartością diagnostyczną tradycyjnego okazania symultanicznego; 
• 1986 – nakładem Wydawnictwa Prawniczego ukazuje się praca: „Wybrane zagadnienia psychologii dla prawników”; redaktorem opracowania jest Leon Tyszkiewicz, a współautorami Marek J. Lubelski i Jan. M. Stanik
• 1986 – pierwszy przypadek zidentyfikowania sprawcy przestępstwa metodą profilowania genetycznego DNA [Anglia]
• 1987 – Sąd Najwyższy w Polsce aprobuje stosowanie hipnozy w procesie karnym uznając hipnotyzera za biegłego i przyjmując, że rolą hipnozy jest odblokowanie zaburzonej pourazowo pamięci świadka
• 1991 – Interpol rozpoczyna budowę nowoczesnego zinformatyzowanego systemu łączności
• 1991 – na Uniwersytecie Tennessee uruchomiony zostaje pierwszy w USA program komputerowy o nazwie ForDisc, który umożliwia prognozowanie płci, wieku, pochodzenia rasowego i geograficznego nieznanej osoby na podstawie najważniejszych wymiarów ich kości
• 1992 – dyrektorem Instytutu Ekspertyz Sądowych w Krakowie zostaje Aleksander Głazek; następuje silne zdynamizowanie rozwoju IES jako placówki badawczej, opiniującej oraz dydaktycznej
• 1992 – na zalecenie Rady Europy Komitet Ministrów „przyjmuje do stosowania” analizę DNA w ramach wymiaru sprawiedliwości państw Unii Europejskiej
• 1992 – Komitet Badań Naukowych USA rekomenduje profilowanie genetyczne DNA jako wartościowe narzędzie identyfikacji człowieka oraz zwłok i ich szczątków
• 1992 – powstaje Europejska Sieć Instytutów Nauk Sądowych [ENFSI]; do ENFSI należy Instytut Ekspertyz Sądowych w Krakowie i Centralne Laboratorium Kryminalistyczne Policji w Warszawie
• 1993 – nakładem Wydawnictwa Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie ukazuje się I tom „Techniki kryminalistycznej”; następne tomy pracy zbiorowej pod redakcją Włodzimierza Kędzierskiego oraz kolejne wydania ukażą się w późniejszych latach
• 1994 – Centralne Laboratorium Kryminalistyczne KGP wydaje monografię autorstwa Zbigniewa Ruszkowskiego pt. „Fizykochemia kryminalistyczna”; jest to pierwsze w Polsce syntetyczne opracowanie złożonej problematyki zabezpieczania i badania fizykochemicznych śladów kryminalistycznych
• 1995 – w Wielkiej Brytanii utworzono pierwszą krajową bazę danych profili DNA
• 1995 – Instytut Ekspertyz Sądowych organizuje I Turniej Wiedzy Kryminalistycznej dla aplikantów prokuratorskich; turnieje takie kontynuowane są nieprzerwanie aż do roku 2014
• 1995 – utworzono Stowarzyszenie Psychologów Sądowych w Polsce; celem Stowarzyszenia jest m.in. doskonalenie wiedzy i umiejętności eksperckich psychologów sądowych
• 1995 – pierwszy w Polsce przypadek tzw. hackingu; grupa hackerów o nazwie Gumisie włamuje się na stronę NASK – pierwszego polskiego operatora Internetu
• 1997 – początki prewencyjnego monitoringu wizualnego w Polsce
• 1997 – na inaugurację serii wydawniczej „Biblioteka Prawa Dowodowego” Instytut Ekspertyz Sądowych wydaje pierwszą książkę pt.  „Toksykologia alkoholu”; autorem książki jest Wojciech Gubała, a redaktorem serii zostaje Andrzej Leciak
• 1999 – rozpoczęcie prac legislacyjnych i organizacyjnych nad utworzeniem bazy danych profili DNA w Polsce

Czasy najnowsze

• 2000 – ukazuje się pierwszy numer „Problemów Współczesnej Kryminalistyki”; periodyk jest owocem współpracy Katedry Kryminalistyki UW i Polskiego Towarzystwa Kryminalistycznego
• 2000 – Centralna Registratura Daktyloskopijna w Polsce wprowadza elektroniczny system rejestracji zbiorów; równolegle prowadzona jest tradycyjna wersja papierowa
• 2000 – Policja polska uruchamia pierwszy profesjonalny System Identyfikacji Daktyloskopijnej  – AFIS; dostawcą jest firma Sagem
• 2002 – Kantor Wydawniczy Zakamycze publikuje w Krakowie pracę zbiorową 22 autorów pod red. Józefa Wójcikiewicza „Ekspertyza sądowa”
• 2002 – Wydawnictwo Instytutu Ekspertyz Sądowych wydaje monografię: „Chemia sądowa”; w pracy pod red. Pawła Kościelniaka i Wojciecha Piekoszewskiego omówiono szeroko zagadnienia toksykologii sądowej oraz fizykochemii kryminalistycznej
• 2002 – Sąd Najwyższy w Polsce potwierdza wysoką wartość informacyjną oraz dowodową ekspertyzy DNA
• 2002 – początek testów laboratoryjnych z zastosowaniem funkcjonalnego rezonansu magnetycznego fMRI do badania reakcji psychofizjologicznych; badania prowadził Daniel Langleben na uniwersytecie w Pennsynwalii
• 2003 – na polskim rynku wydawniczym ukazuje się podręcznik medycyny sądowej autorów amerykańskich Wincenta J. DiMaio i Dominika DiMaio; redaktorami polskiego wydania jest Barbara Świątek i Zygmunt Przybylski, a książka ukazała się w Wydawnictwie Medycznym „Urban & Partner”
• 2004 – Zarząd Główny PTMSiK zatwierdza „Zasady przeprowadzania pomiaru stężenia oraz opiniowania w sprawach trzeźwości”
• 2004 – eksperci FBI błędnie identyfikują ślad zabezpieczony na miejscu zamachu terrorystycznego w Hiszpanii jako pozostawiony przez Brandona Mayfielda; błąd ten postawił na porządku dziennym pytanie o znaczenie tzw. wpływów kontekstowych dla wartości diagnostycznej ekspertyzy daktyloskopijnej
• 2004 – powstaje polska baza danych DNA; w roku 2009 zawierała 23.964 profile osób i 1.499 profili nieznanych śladów
• 2005 – Michael J. Saks i Jonathan J. Koehler [Stany Zjednoczone] kwestionują klasyczny paradygmat opiniowania kryminalistycznego oparty na koncepcji „unikatowości” i „indywidualności” śladu
• 2007 – utworzenie Polskiego Towarzystwa Psychiatrii Sądowej; pomimo związków personalnych, Towarzystwo istnieje niezależnie od Sekcji Naukowej Psychiatrii Sądowej PTP i zrzesza psychiatrów, psychologów oraz prawników działających na rzecz rozwoju i popularyzacji psychiatrii sądowej
• 2007 – na Uniwersytecie Warszawskim powstaje Centrum Nauk Sądowych – jednostka organizacyjna integrująca badania naukowe z praktyką zwalczania przestępczości; CNS wydaje ekspertyzy na potrzeby wymiaru sprawiedliwości i prowadzi działalność dydaktyczną
• 2010 – w Warszawie zostaje zorganizowany I Kongres Nauk Sądowych; jego ważnym celem jest m.in. poprawa jakości, efektywności i sprawności opiniodawstwa dla celów sądowych w Polsce
• 2013 – otwarcie nowej siedziby Kliniki Psychiatrii Sądowej w Warszawie;  funkcjonująca w strukturach Instytutu Psychiatrii i Neurologii, Klinika, poza działalnością opiniodawczą, zajmuje się kształceniem ekspertów z zakresu psychiatrii sądowej, organizuje konferencje i prowadzi badania naukowe
• 2013 – w CLK Policji powstaje namiot do ujawniania śladów metodami cyjanoakrylowymi na obiektach wielkogabarytowych; jest to mobilne laboratorium do ujawniania śladów daktyloskopijnych na podłożach niechłonnych
• 2016  – Centrum Badawczo-Szkoleniowe PTK zostaje przekształcone w Instytut Kryminalistyki Polskiego Towarzystwa Kryminalistycznego
• 2016 – w polskiej bazie DNA znajduje się blisko 48 tys. profili
• 2017 – nakładem Wydawnictwa Wolters Kluwer ukazuje się 3. wydanie „Ekspertyzy sądowej”; pod redakcją naukową Marii Kała, Dariusza Wilka i Józefa Wójcikiewicza przygotowało go 37 autorów reprezentujących różne działy szeroko pojmowanej kryminalistyki, psychiatrii i psychologii sądowej
• 2017 – w programie kształcenia aplikantów prokuratorskich w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury w Krakowie na zajęcia z nauk sądowych przeznaczono 156 godzin dydaktycznych, w tym na kryminalistykę – 96, medycynę sądową – 33, a na psychiatrię z psychologią oraz seksuologię sądową – 27 godz.
• 2018 – Instytut Ekspertyz Sądowych we współpracy z Krajową Szkołą Sądownictwa i Prokuratury w Krakowie wznawia Turniej Wiedzy Kryminalistycznej; patronem przedsięwzięcia zostaje jego pierwszy organizator Aleksander Głazek
• 2019 – PZWL Wydawnictwo Lekarskie wydaje pierwszą część trzytomowej pracy zbiorowej pod redakcją naukową Grzegorza Teresińskiego pt. Medycyna Sądowa; w tomie I zawarte zostały zagadnienia tanatotologii i traumatologii sądowej
• 2020 – ukazały się „Zalecenia dotyczące wykonywania sądowo-lekarskich sekcji zwłok w przypadkach potwierdzonej choroby COVID-19 i podejrzeń zakażenia SARS CoV-2”; współautorami dokumentu są Grzegorz Teresiński i Tomasz Jurek
• 2021 – ukazało się pierwsze polskie wydanie książki Hansa Grossa pt. Podręcznik dla sędziego śledczego jako system kryminalistyki; autorem przekładu z języka rosyjskiego jest Jerzy Kasprzak, a wydawcą Difin Sp. z o.o.
• 2022 – nakładem PZWL ukazał się podręcznik autorstwa Piotra Gałeckiego i Krzysztofa Eichstaedta pt. Psychiatria sądowa; podręcznik ten jest ciekawym przykładem współpracy lekarza psychiatrii i prawnika

c. d. n.